Trong bối cảnh nghề dệt lụa truyền thống Việt Nam đứng trước nhiều thách thức từ công nghiệp hóa, nghệ nhân Phan Thị Thuận, Giám đốc Công ty TNHH Dâu tằm tơ Mỹ Đức, xã Phùng Xá, huyện Mỹ Đức, Hà Nội đã làm nên dấu ấn đặc biệt với việc sản xuất lụa tơ sen – một sản phẩm độc đáo, mang giá trị văn hóa và kinh tế cao. Đây không chỉ là sự khẳng định tài năng và sự sáng tạo của bà, mà còn mở ra một hướng đi mới đầy tiềm năng cho nghề dệt thủ công Việt Nam.

Nghệ nhân Phan Thị Thuận bên sản phẩm tranh lụa từ tơ sen. Ảnh: Mai Loan.

Năm 2016, nghệ nhân Phan Thị Thuận bắt đầu nghiên cứu và thử nghiệm việc tạo sợi từ cuống sen – một việc mà trước bà chưa từng có ai làm. Từ ý tưởng ban đầu, bà nhận thấy rằng cuống sen – một phần thường bị bỏ đi sau thu hoạch – chứa chất xơ dai và mềm, có tiềm năng để tạo ra những sợi tơ tự nhiên. Tuy nhiên, việc khai thác tơ từ cuống sen không hề đơn giản. Khác với việc nuôi tằm lấy tơ, quá trình sản xuất lụa từ tơ sen đòi hỏi nhiều công sức, sự tỉ mỉ và kiên nhẫn qua hàng chục công đoạn.

Rửa cuống sen già, trước khi đưa vào lấy tơ. Ảnh: Mai Loan.

Thực sự, để làm ra lụa tơ sen, phải trải qua một quy trình phức tạp. Đầu tiên, bà chọn những cuống sen già, dẻo dai để đảm bảo chất lượng sợi tơ. Cuống sen sau khi được cắt ra từng đoạn sẽ được rạch dọc để lấy lớp sợi mịn bên trong. Đây là công đoạn đòi hỏi sự khéo léo, vì nếu không cẩn thận, sợi tơ có thể bị đứt hoặc không đều.

Mỗi ngày, một người thợ lành nghề chỉ có thể xử lý khoảng 200-250 cuống sen để tạo ra lượng tơ đủ dệt một đoạn ngắn. Sau khi thu sợi, các công đoạn tiếp theo như kéo sợi, xe sợi và dệt đều được thực hiện thủ công, đảm bảo giữ được tính tự nhiên và độ mềm mịn của lụa tơ sen. Để sản xuất một chiếc khăn lụa tơ sen dài 1,7 mét, bà cần sử dụng khoảng 4.800 cuống sen và mất hơn một tháng làm việc liên tục, trong đó có 7 ngày thêu họa tiết.

Khăn lụa tơ sen. Ảnh: Mai Loan.

Điểm đặc biệt của lụa tơ sen là sự nhẹ nhàng, mềm mại nhưng vẫn rất bền. Lụa giữ được hương thơm dịu dàng, thanh khiết của sen, đồng thời có màu sắc tự nhiên. Đây chính là giá trị độc đáo khiến lụa tơ sen trở thành một sản phẩm sang trọng và đẳng cấp.

“Cây sen vốn thanh cao, rễ cắm xuống bùn mà hoa lại tỏa hương thơm ngát. Hiếm có loài hoa nào mà dù cả cánh đồng nở hoa dày đặc, nhưng hương thơm lại vô cùng dễ chịu, thư giãn, không hề gây cảm giác khó chịu vì nồng đượm. Chiếc khăn lụa tơ sen như mang theo cả hồn quê hương trong từng sợi tơ, mùa đông thì ấm, mùa hè thì mát, hương sen thoang thoảng, vương vấn trên vai người quàng", nghệ nhân Phan Thị Thuận chia sẻ.

Sản phẩm lụa tơ sen của bà Thuận nhanh chóng được đánh giá cao trong và ngoài nước. Ngoài khăn quàng cổ, còn có áo choàng làm từ lụa tơ sen. Những sản phẩm này không chỉ được xem là sản phẩm thời trang cao cấp mà còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Lụa tơ sen là kết tinh của thiên nhiên và trí tuệ, thể hiện sự hòa quyện giữa con người và môi trường.

Không dừng lại ở việc tạo ra sản phẩm, bà Phan Thị Thuận còn biến lụa tơ sen thành biểu tượng của sự bền vững và thân thiện với môi trường. Quy trình sản xuất hoàn toàn thủ công, không sử dụng hóa chất hay máy móc hiện đại, đảm bảo giảm thiểu tối đa tác động đến thiên nhiên.

Nhờ những giá trị vượt trội, lụa tơ sen được xuất khẩu đến nhiều quốc gia, bao gồm Nhật Bản, Pháp, Mỹ – nơi người tiêu dùng sẵn sàng chi trả hàng nghìn USD cho một sản phẩm độc bản. Năm 2019, lụa tơ sen của bà được chọn làm quà tặng cho các lãnh đạo tham dự Hội nghị Thượng đỉnh G20, góp phần quảng bá hình ảnh văn hóa Việt Nam ra thế giới.

Bằng tâm huyết và tình yêu đối với nghề, nghệ nhân Phan Thị Thuận đã đưa sản phẩm từ sen vươn tầm quốc tế. Ảnh: NVCC.

“ Hiện giá một chiếc khăn lụa tơ sen dao động từ 8 - 12 triệu đồng. Có những lúc khan hàng, không đủ đáp ứng cho khách”, bà Thuận nói.

Dù đạt được những thành công nhất định, hành trình tạo ra lụa tơ sen không hề dễ dàng. Những ngày đầu, bà gặp nhiều khó khăn trong việc thu thập nguyên liệu, hoàn thiện kỹ thuật và tìm đầu ra cho sản phẩm. "Có những lúc tôi nghĩ mình không thể tiếp tục vì quá mệt mỏi. Nhưng rồi, tình yêu với nghề và mong muốn gìn giữ giá trị truyền thống đã giúp tôi vượt qua tất cả," bà Thuận tâm sự.

Thêm vào đó, sản xuất lụa tơ sen là công việc đòi hỏi nhiều nhân lực và thời gian, khiến giá thành sản phẩm cao hơn lụa thông thường. Tuy nhiên, bà không ngừng cải tiến quy trình và đào tạo người lao động tại địa phương để giảm chi phí và nâng cao năng suất.

Nhìn về tương lai, bà Phan Thị Thuận mong muốn mở rộng quy mô sản xuất lụa tơ sen, biến nó thành sản phẩm mang tầm vóc quốc tế. Đồng thời, bà cũng chú trọng đến việc truyền dạy kỹ thuật cho thế hệ trẻ, nhằm bảo tồn và phát triển nghề truyền thống.

Bà Thuận chia sẻ: "Lụa tơ sen không chỉ là sản phẩm, mà còn là câu chuyện của văn hóa và con người Việt Nam. Tôi hy vọng những giá trị này sẽ được gìn giữ và truyền lại cho các thế hệ mai sau."

Hành trình tạo ra lụa tơ sen của nghệ nhân Phan Thị Thuận không chỉ là câu chuyện về sự sáng tạo và khéo léo, mà còn là biểu tượng của lòng kiên trì và tình yêu đối với nghề truyền thống. Những tấm lụa tơ sen, mềm mại mà bền bỉ, chính là minh chứng sống động cho tài năng và tâm huyết của bà – một người nghệ nhân luôn hướng đến sự hoàn mỹ trong từng sợi tơ.