Science Hijinks, trang web thông tin thời tiết hợp tác giữa hai cơ quan Mỹ về hàng không vũ trụ (NASA) và quản lý khí quyển và đại dương quốc gia (NOAA) đã có một bài viết thú vị với những ví dụ sinh động về thuật ngữ này.

Sau đây là tóm lược bài viết của Science Hijinks:

Khoa học là gì?

Trên thực tế, khoa học là một cách thức quan sát thế giới, và rồi sáng tạo các diễn giải vì sao vạn vật như chúng vốn là. Một diễn giải chỉ được xem là một lý thuyết khoa học tốt nếu nó giúp nhà khoa học dự đoán chính xác cách thức phản ứng của tự nhiên trong tương lai.

Ví dụ đầu tiên là con người đã nhìn lên bầu trời đêm hàng ngàn năm qua trước khi thật sự thấy một số ngôi sao (thật ra là các hành tinh trong hệ mặt trời) nằm ở các vị trí khác nhau mỗi đêm nhưng luôn luôn nằm trên một đường thẳng xuyên qua bầu trời. Thay vì dựa theo niềm tin lâu đời là mọi vật thể trên bầu trời đều quay quanh trái đất, bạn phải quan sát cẩn thận và ghi chép tốt để nhìn ra các khuôn mẫu chuyển động của các hành tinh trên bầu trời và nhận ra trái đất và các hành tinh khác đều xoay quanh mặt trời.

Với nhận thức mới này, bạn có thể giải thích và dự đoán được chuyển động của các hành tinh. Trong ví dụ này, bạn đã thu thập dữ liệu trước khi đưa ra giả thuyết là các hành tinh quay quanh mặt trời. Bạn không cần phải thực hiện thí nghiệm nào hay kiểm soát các biến nào cả.

Trường hợp thứ hai là khoa học xảy ra trong đầu một khoa học gia như cách Einstein khám phá thuyết tương đối vĩ đại. Ông đã tìm ra nó chỉ bằng cách suy nghĩ và thực hiện nhiều phép tính về cách thức tự nhiên sẽ làm việc nếu một số điều kiện nhất định được đáp ứng. Thời đó các công nghệ để kiểm định thuyết tương đối chưa được phát minh nên không có thí nghiệm nào được thực hiện. Giờ đây chúng ta đã có một số công nghệ loại này và mọi thử nghiệm kiểm định lý thuyết của Einstein đều cho thấy lý thuyết này là chính xác.

Một trường hợp nữa là khoa học do tai nạn, như một vài hóa chất văng vào một nguyên liệu trong buổi workshop hay một cái gì đó bị nung nóng quá mức và thế là bạn phát hiện ra một tập hợp các đặc tính hóa học mới. Hay hai nhà khoa học ở hai lĩnh vực khác nhau cùng đi ăn trưa và ca cẩm về việc mình đang bế tắc như thế nào, và đột nhiên một người nhìn ra câu trả lời từ một điều gì đó mà người kia nói ra và khiến mình phản ứng.

Tóm lại, khoa học không phải là một gói kiến thức tí hon hay một phương thức khám phá có quy trình bài bản mà là một bí ẩn mời gọi bất kỳ ai hứng thú trở thành thám tử và tham gia một cách vui vẻ.