Chuyên gia 'điểm mặt' các yếu tố nguy cơ gây ung thư

Cùng với bệnh lý tim mạch, ung thư là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới.

Theo Ngọc Trang/Vietnamnet 14/02/2023 08:32

Sự phát triển và di căn của ung thư

Một cơ thể khỏe mạnh có hàng nghìn tỷ tế bào được tạo ra từ sự phát triển, phân chia nhằm duy trì các hoạt động hàng ngày của cơ thể.

Các tế bào khỏe mạnh đều có những chu kỳ sống riêng biệt, sinh sản và chết đi theo chương trình định sẵn, tùy theo mỗi loại tế bào. Các tế bào mới được sinh ra thay thế cho các tế bào già cỗi, hoặc các tế bào bị hư tổn khi chúng chết đi.

Ung thư làm phá vỡ quá trình bình thường ở trên, dẫn đến sự phát triển hỗn loạn các tế bào. Điều này được giải thích là do những biến đổi hoặc sự đột biến DNA trong tế bào.

Chuyen gia 'diem mat' cac yeu to nguy co gay ung thu — Phẫu thuật cắt ung thư thực quản tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108. Ảnh: BVCC

DNA tồn tại trong các gen riêng lẻ của mỗi tế bào, chúng giúp định hướng cho tế bào thực hiện đúng chức năng và cả sự phát triển, phân chia tế bào. Hầu hết các đột biến DNA được tế bào sửa chữa nhưng một khi có một lỗi nào đó không sửa chữa được, tế bào có thể sẽ bị ung thư hóa. Các tế bào ung thư sẽ phát triển quá mức, không kiểm soát dẫn tới hình thành các khối u. Tùy thuộc vào vị trí khối u, nó gây ra những mức độ ảnh hưởng khác nhau cho cơ thể.

Không phải tất cả các khối u đều gọi là ung thư. Có những khối u lành tính, không gọi là ung thư, chúng không xâm lấn và lan ra các mô cơ quan khác. Dù vậy, khi chúng phát triển to quá mức chèn ép vào các cơ quan lân cận sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe.

Các khối u ác tính hay còn gọi là ung thư đặc trưng bởi tính xâm lấn và di căn xa. Các tế bào ung thư có thể di cư thông qua dòng chảy mạch máu hay hệ bạch huyết để đi đến các vùng khác của cơ thể, gọi là hiện tượng di căn xa. Ung thư đã di căn xa thường khó điều trị và có tiên lượng xấu.

Các yếu tố nguy cơ gây ung thư

Nguyên nhân trực tiếp của ung thư là những biến đổi, hay đột biến tại các DNA bên trong tế bào. Các đột biến gen này có thể được di truyền bẩm sinh. Chúng cũng có thể xuất hiện trong quá trình sinh sống do tác động của môi trường.

Một số các yếu tố nguy cơ gây ung thư có thể là:

- Phơi nhiễm với hóa chất gây ung thư.

- Phơi nhiễm với bức xạ.

- Phơi nhiễm với ánh nắng mặt trời.

- Một số loại virus, ví dụ như virus u nhú ở người (HPV).

- Hút thuốc lá.

- Lối sống: chế độ ăn kém lành mạnh, ít hoạt động thể chất.

Nguy cơ mắc ung thư có xu hướng gia tăng theo độ tuổi. Một số tình trạng viêm nhiễm sẵn có cũng có thể làm tăng nguy cơ gây ung thư, ví dụ bệnh viêm loét đại tràng mạn tính.

Hiểu biết được các yếu tố nguy cơ của ung thư giúp chúng ta biết điều chỉnh và thực hiện lối sống lành mạnh, khoa học, làm giảm nguy cơ ung thư cho cơ thể.

Các cách tốt nhất để dự phòng ung thư

- Bỏ thuốc lá và tránh tiếp xúc với khói thuốc

- Chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng

- Hạn chế sử dụng các loại thịt chế biến sẵn

- Cân nhắc áp dụng chế độ ăn Địa Trung Hải, tập trung vào thực phẩm nguồn gốc thực vật, protein nạc, chất béo có lợi cho cơ thể

- Không uống rượu bia hoặc tiết chế việc uống rượu bia

- Giữ được cân nặng hợp lý và hoạt động thể chất ít nhất 30 phút mỗi ngày

- Che chắn bảo vệ khỏi ánh nắng mặt trời: Che chắn bằng quần áo, kính râm, mũ, và thoa kem chống nắng thường xuyên. Tránh ánh nắng mặt trời trong khoảng thời gian từ 10h đến 16h. Đây là lúc tia nắng mặt trời ở mức mạnh nhất

- Tiêm vắc xin phòng virus có thể dẫn đến ung thư, chẳng hạn virus viêm gan B, virus gây u nhú ở người HPV

- Không thực hiện các hành động có tiềm ẩn nguy cơ gây ung thư: Thực hành tình dục an toàn, không sử dụng chung bơm kim tiêm, chỉ xăm hình ở các cơ sở có uy tín và an toàn

- Thường xuyên khám định kỳ để có thể phát hiện sớm các loại ung thư, làm tăng cơ hội chữa khỏi cho người bệnh.

Như vậy, ung thư là bệnh lý nguy hiểm do sự đột biến DNA của tế bào, dẫn đến sự phát triển không kiểm soát, có tính chất xâm lấn và di căn xa. Hiểu biết được các yếu tố nguy cơ của ung thư giúp chúng ta biết điều chỉnh và thực hiện lối sống lành mạnh, khoa học, làm giảm nguy cơ ung thư cho cơ thể.

BSCK1 Nguyễn Xuân Kiên (Khoa Xạ trị – Xạ phẫu, Viện Ung thư, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108)

Theo Ngọc Trang/Vietnamnet

#Quân đội 108 #Di căn #BSCK1 #HPV #DNA

Thời điểm nào trong ngày ung thư phát triển nhanh nhất?

Các tế bào của khối u dường như lây lan nhiều hơn vào ban đêm nên cần tối đa hóa các liệu pháp điều trị vào thời điểm này.

Trước đây, các nhà khoa học cho rằng, các tế bào ung thư phát triển liên tục trong ngày. Tuy nhiên, nghiên cứu mới ghi nhận trong ung thư vú, các tế bào bệnh lây lan sang các bộ phận khác của cơ thể chủ yếu vào ban đêm khi mọi người đang ngủ.

Nhưng phát hiện trên không đồng nghĩa những người bị ung thư nên hạn chế ngủ để ngăn bệnh lây lan bởi giấc ngủ bị gián đoạn có thể làm trầm trọng thêm tiên lượng ung thư vú.

Thoi diem nao trong ngay ung thu phat trien nhanh nhat? — Ảnh minh họa: Hopkinsmedicine

“Khám phá đó giúp xem xét thời điểm tốt nhất trong ngày để đưa ra các liệu pháp điều trị ung thư nhằm đạt hiệu quả tốt hơn”, Tiến sĩ Nicola Aceto, Đại học ETH Zurich ở Thụy Sĩ, nhận định.

“Hầu hết các phương pháp điều trị ung thư không nhắm vào các tế bào khối u tại một thời điểm cụ thể, mà được đưa ra với quan điểm khối u ở đó và bạn cố gắng tấn công nó bất cứ lúc nào”, Tiến sĩ Aceto nói.

"Bây giờ chúng tôi hiểu những gì xảy ra vào thời điểm khác nhau và việc điều trị cần phải được thực hiện tốt hơn”.

Tiến sĩ Aceto và các đồng nghiệp của ông đang tiến hành một nghiên cứu về ung thư vú di căn khi họ phát hiện ra xu hướng bất ngờ trên. Các tế bào phát tán từ những khối u xâm lấn, chủ yếu phát triển vào ban đêm.

Họ quyết định tìm hiểu thêm về 30 phụ nữ bị ung thư vú, trong đó có 9 người đã có tình trạng di căn do không được điều trị. Các nhà khoa học thu thập các mẫu máu vào lúc 4h và 10h sáng trước khi bệnh nhân phẫu thuật.

Phân tích cho thấy 78% số lượng tế bào khối u được tìm thấy trong các mẫu lấy vào ban đêm, khi phụ nữ đã ngủ.

Sau đó, nhóm tác giả tiến hành các xét nghiệm máu tương tự trên những con chuột mắc 4 loại ung thư vú khác nhau. Họ phát hiện, tùy thuộc vào loại ung thư, từ 87 đến 99% số lượng tế bào khối u đến từ các mẫu được lấy trong thời gian ngủ của động vật.

Hơn nữa, các tế bào khối u tập hợp lại - có khả năng hình thành một khối u mới - nhiều hơn tới 278 lần trong các mẫu của những con chuột đang ngủ so với những con đang thức.

Tiến sĩ Aceto đánh giá, những phát hiện này thực sự có ý nghĩa. Chu kỳ ngủ-thức của cơ thể, được gọi là nhịp sinh học, điều chỉnh hệ miễn dịch rất nhiều. Tuy nhiên, các khối u ung thư thường được cho là không tuân theo nhịp điệu đó.

Phát hiện mới đã sửa chữa quan niệm sai lầm trên, nhưng vẫn để lại nhiều câu hỏi chưa được giải đáp. Tiến sĩ Aceto nói: “Có một nhịp điệu nhất định, với đỉnh điểm cao nhất trong khi ngủ. Nhưng chúng tôi không biết, thời điểm chính xác nào trong khi ngủ - và ngủ nhiều hay ít sẽ tạo ra tình trạng trên”.

Xem chi tiết

Thiếu nữ “vỡ mộng” sau tình một đêm với bạn trai quen qua app

Ban đầu hai người quen nhau qua app hẹn hò rồi cho số điện thoại liên lạc, K thường xuyên nói chuyện đến khi gặp trực tiếp hai người đã đi khách sạn.

Tìm tới bác sĩ khám với triệu chứng viêm tiết niệu, Đỗ H.K (22 tuổi, Long Biên, Hà Nội) chỉ mong đó là bệnh viêm nhiễm thông thường. Tuy nhiên, kết quả xét nghiệm của K. là dương tính với vi khuẩn lậu - Neisseria gonorrhoeae.

K cho biết, cô thường xuyên bị tiết dịch không bình thường, mỗi lần đi tiểu tiện là bị đau bụng xuyên cả sang lưng. Từ trước tới nay cô chưa bị triệu chứng này bao giờ. Lên mạng tìm hiểu, K thấy triệu chứng giống bệnh lây qua đường tình dục nên cô đến bác sĩ kiểm tra.

Xem chi tiết

DNA trong răng cổ đại tiết lộ lịch sử tiến hóa virus herpes

Chủng HSV-1 của virus herpes vốn được cho là đã xuất hiện ở châu Phi hơn 50.000 năm trước. Nhưng dữ liệu mới, công bố trên tạp chí Science Advances, chỉ ra rằng nó chỉ mới xuất hiện khoảng 5.000 năm trước, trong thời đại đồ đồng.

Virus herpes, hay còn gọi là bệnh mụn rộp, gồm hai chủng HSV-1 và HSV-2, gây ra các triệu chứng nhiễm trùng da, các vết loét hoặc phá hủy cấu trúc của tế bào ở mắt, lưỡi, cổ họng, môi, bộ phận sinh dục và các bộ phận khác trong cơ thể. Herpes có thể gây bệnh ở người, bất kể giới tính và tuổi tác, và có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, nhưng đặc biệt nguy hiểm ở trẻ sơ sinh. Virus này thường ẩn náu trong hệ thần kinh ở trạng thái không hoạt động, trước khi di chuyển vào máu và bùng phát thành vết loét. Ngày nay, HSV-1 đã lây nhiễm cho khoảng 2/3 dân số toàn cầu dưới 50 tuổi.

Răng là kho báu DNA cổ đại vì cấu trúc tinh thể của nó có khả năng bảo vệ các phân tử sinh học khỏi bị thoái hóa. Trong thập kỷ qua, các nhà khoa học đã sử dụng các công nghệ giải trình tự ngày càng chính xác để từ DNA tìm thấy trong răng mà tái tạo bộ gen của người và động vật từ xa xưa - trong đó lâu đời nhất là voi ma mút đã chết cách đây 1,6 triệu năm. Trong quá trình này, họ đã tìm ra nhiều vật liệu di truyền của vi khuẩn và virus được bảo tồn trong răng. Các răng đều có mạch máu ở gốc, vì vậy khi người hoặc động vật chết, răng trở thành kho lưu trữ bất kỳ mầm bệnh nào có trong máu tại thời điểm chết.

Năm 2013, các nhà khoa học đã sử dụng DNA chiết xuất từ răng để xác nhận rằng bệnh dịch hạch Justinian, tràn qua Địa Trung Hải và Bắc Âu vào thế kỷ thứ sáu, là đợt bùng phát lớn đầu tiên của vi khuẩn dịch hạch Yersinia pestis. Và vào tháng 6/2022, một nhóm các nhà nghiên cứu khác cho biết, chủng Yersinia pestis gây ra đại dịch Cái chết Đen - giết chết hơn 60% dân số một số vùng Âu-Á vào thế kỷ XIV - có thể đã phát triển ở Kyrgyzstan ngày nay, dựa trên cơ sở DNA trong răng được tìm thấy trong vùng đó.

Nghiên cứu DNA cổ đại cũng cho thấy lịch sử của các mầm bệnh ít gây chết người hơn, chẳng hạn như herpes. Năm 2016, nhà sinh học phân tử khảo cổ Christiana Scheib tại Đại học Tartu Estonia và các đồng nghiệp tình cờ phát hiện các chuỗi di truyền có vẻ khớp với HSV-1 khi đang tìm kiếm dấu vết của Yersinia pestis trong chiếc răng 600 năm tuổi của một thiếu niên.

Cho đến thời điểm đó, “chưa có DNA virus herpes cổ đại nào từng được công bố”, Scheib nói. Bộ gen herpes lâu đời nhất được ghi nhận đã được phân lập từ một người sống ở New York vào năm 1925. Khám phá này khiến nhóm Scheib tiếp tục tìm kiếm các dấu hiệu của bệnh herpes ở những bộ hài cốt khác.

Sau khi phân loại hàng chục hài cốt, các nhà nghiên cứu cuối cùng đã tìm thấy và trích xuất DNA virus herpes từ răng của ba người chết vì nhiễm trùng cấp tính, trong đó có một phụ nữ trẻ được chôn cất ở ngoại ô Cambridge, Vương quốc Anh, vào thế kỷ thứ sáu.

Bằng cách đánh giá các đột biến di truyền phát triển giữa bốn bộ gen cổ đại và so sánh chúng với các chủng HSV-1 hiện đại, nhóm nghiên cứu suy luận rằng tất cả chúng đều có một tổ tiên chung xuất hiện cách đây khoảng 5.000 năm. Trước đó, đã có các chủng herpes khác nhau lưu hành, nhưng 5.000 năm trước HSV-1 xuất hiện và lập tức chiếm ưu thế hoàn toàn. Trước nghiên cứu này, HSV-1,gây lở loét môi ở người, từng được cho là đã xuất hiện ở châu Phi cách đây hơn 50.000 năm.

Các nhà nghiên cứu tìm thấy DNA virus herpes gây bệnh lở loét và mụn rộp trong răng một phụ nữ sống vào thế kỷ 18.

Chưa rõ chính xác điều gì đã khiến cho HSV-1 lây nhiễm vượt trội so các phiên bản cũ. Nhưng theo Scheib, phân tích của họ cho thấy HSV-1 xuất hiện trong một giai đoạn di cư ồ ạt trong thời kỳ đồ đồng, và có thể virus đã di chuyển từ lục địa Âu Á đến các vùng thuộc châu Âu ngày nay theo cách này.

Và HSV-1 có thể đã lan rộng từ đó cho đến ngày nay do hành vi hôn môingày càng trở nên phổ biến. Hôn môi ra đời cách đây khoảng 3.500 năm trên tiểu lục địa Ấn Độ và có lẽ sau đó đã du nhập vào châu Âu trong các chiến dịch quân sự của Alexander Đại đế vào thế kỷ thứ tư. Herpes thường lây từ cha mẹ sang con cái khi tiếp xúc gần gũi, và hôn môi có thể đã tạo thành một con đường lây nhiễm từ người sang người nhanh hơn và trên diện rộng hơn.

Xem chi tiết

Đọc nhiều nhất

Nam giới ăn nhiều đậu phụ có ảnh hưởng khả năng tình dục?

Đậu phụ, một loại thực phẩm giàu protein thực vật, mang nhiều lợi ích sức khỏe. Tuy nhiên, ăn đậu phụ có ảnh hưởng đến khả năng tình dục không là băn khoăn của nhiều nam giới.