Những ngày đầu tháng 8, khi hàng nghìn cây trám của xã Hoàng Vân bắt đầu cho quả chín, thứ quả được coi là “vàng đen” của làng là những ngày anh Trần Văn Lưu, thôn Vân Xuyên, xã Hoàng Vân, huyện Hiệp Hoà (Bắc Giang) bận rộn nhất. Bởi vì ngoài công việc ngày làm ít nhất 8 tiếng, chưa kể tăng ca ở một công ty điện tử ở Thái Nguyên, thời gian còn lại, anh lại đi tìm đến những hộ dân có những cây trám ngon để mua hạt, đề xuất lấy mắt ghép về làm.

“Thôn của tôi nhà nào cũng có ít nhất một cây trám vài chục năm tuổi trong vườn nhà. Cả thôn có 300 hộ dân nhưng có tới hơn 1.000 cây trám đang cho thu hoạch. Trong đó, có hàng trăm cây từ 60-70 năm tuổi và một số cây đã được công nhận là cây di sản”, anh Lưu nói.

Chỉ vào những rổ hạt trám xếp gọn gàng ở hiên nhà, anh Lưu cho biết, số hạt trám này anh đi mua của một số nhà có cây trám đầu dòng, cổ thụ cho quả ngon, cùi dày, béo với giá 50 nghìn đồng/kg để về ươm hạt.

Sau khi ươm khoảng 25-30 ngày, hạt trám sẽ mọc mầm và sau 9-12 tháng sẽ được anh trực tiếp ghép mắt cho từng cây. Nói thì dễ nhưng công việc ghép mắt trám đòi hỏi sự khéo léo và kỹ thuật rất cao. Vậy nên, cả làng chỉ có vài người làm được.

Trước đây, anh cũng như bao bạn bè cùng trang lứa, học xong lại đi làm công nhân ở khu công nghiệp. Tiền lương nhận về hàng tháng trên dưới 10 triệu đồng. Tuy nhiên, khi thấy quả trám đen ngày càng có giá, đến mùa trám, thương lái khắp nơi đổ về làng tìm mua trám đen với giá từ 120-150 nghìn đồng/kg, anh Lưu quyết định tìm cách nhân giống trám đen.

“Tính tôi tò mò lắm, muốn tự tay nhân giống những cây trám cho quả ngon của thôn mình để trồng, bảo tồn loại cây đặc sản để phát triển kinh tế vì không nhiều người ghép thành công cây trám, cả xã chỉ có vài người làm được”, anh Lưu cho hay.

Năm 2019, anh Lưu bắt đầu lấy hạt từ những cây trám cổ thụ cho quả ngon trong vườn nhà để ươm cây và ghép mắt. Tuy nhiên, do chưa có kinh nghiệm cộng với việc ghép mắt trám là công việc cực kỳ khó nên anh liên tiếp gặp thất bại, hạt không mọc, cây ghép không nở.

Không nản lòng, anh đi hỏi kinh nghiệm của một số người lớn tuổi trong làng rồi về tự mày mò, rút kinh nghiệm qua từng công đoạn ghép mắt để cho ra được kỹ thuật ghép trám tốt nhất và thành công.

“Những cây trám ghép sau 3 năm trồng là có thể ra quả. Một cây trám trưởng thành 10 năm tuổi sẽ cho thu hoạch khoảng 50kg quả vậy nên việc nhân giống trám đen vừa giúp bảo tồn những cây trám ngon của làng vừa giúp nhiều người phát triển kinh tế từ loại quả này”, anh Lưu nói.

Theo anh Lưu, cây trám rất hợp với vùng đất phù sa màu mỡ ven sông Cầu quê anh nhưng lại không chịu được ngập úng. Vì vậy, để làm bầu ươm cây, anh lấy đất phù sa trộn với vỏ trấu đã qua xử lý.

Sau khi ươm từ 9-12 tháng, anh Lưu sẽ tiến hành ghép mắt. Sau đó, khi mắt bật mầm, anh chăm sóc thêm 1,5-2 tháng cho cây ghép phát triển ổn định, có lá bánh tẻ, cao từ 80-120cm sẽ bán với giá từ 180-200 nghìn đồng/cây; cây trên 1,5 mét có giá 500 nghìn đồng/cây.

Mắt ghép anh Lưu sử dụng đều được tuyển chọn từ những cây trám ngon nhất làng nên số lượng cây ghép cung cấp ra thị trường hàng năm cũng hạn chế.

“Năm ngoái tôi ươm 4.000 cây nhưng đến tháng Giêng là không còn cây trám ghép nào để bán vì chỉ ghép được 2.000 cây do không có đủ mắt ghép. Nếu lấy nhiều mắt quá thì cây trám sẽ bị chột, không ra quả. Do vậy, mỗi cây trám chỉ lấy một số mắt nhất định. Đặc biệt, mắt ghép có mua cũng không ai bán. Tôi phải mang cây giống mình ghép được đi đổi lấy mắt ghép đấy”, anh Lưu bày tỏ.

Năm 2023, hơn 2.000 cây trám ghép được anh Lưu nhân giống không đủ cung cấp ra thị trường, mang về doanh thu từ 350-400 triệu đồng/năm, chưa trừ chi phí nhưng anh vẫn không bỏ việc ở công ty điện tử.

Anh cho rằng, công việc ươm và ghép trám chỉ là thời vụ. Mỗi năm chỉ bận nhất vào tháng 8 là thời điểm ươm cây, tiếp đó là tháng Giêng và tháng 4 là thời điểm ghép mắt. Mỗi ngày, anh tranh thủ vài tiếng là làm xong việc. Hôm nào bận quá, anh thuê thêm 1-2 người làm công nhật hoặc xin công ty nghỉ vài ngày là ổn.

Nhờ dám nghĩ, dám làm, ham học hỏi, anh Lưu không những vẫn duy trì được công việc đã từng gắn bó với mình hơn 10 năm qua mà còn giúp địa phương bảo tồn và nhân giống loại cây đặc sản nổi tiếng cả vùng, mang lại thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm. Từ cây trám, anh Lưu vừa phát triển kinh tế gia đình vừa giúp nhiều hộ dân của các địa phương khác có cơ hội tăng thêm thu nhập từ loại cây này.