Thời kỳ mãn kinh tiến triển ở các loài cá voi có răng, như orcas và belugas, bằng cách kéo dài tuổi thọ của chúng mà không thay đổi thời gian chúng có thể sinh sản. Nghiên cứu được công bố hôm nay (13/3) trên tạp chí Nature , là nghiên cứu đầu tiên kiểm tra thời kỳ mãn kinh ở một số loài.
Megan Arnot, nhà nhân chủng học tiến hóa tại Đại học College London, người không tham gia vào nghiên cứu, nói với Live Science: “Đây là một công việc rất cần phải làm”. Sống trong một thời gian dài sau khi mãn kinh là rất hiếm trong tự nhiên, con người và năm loài cá voi có răng là động vật có vú duy nhất được biết là có đặc điểm này. Tinh tinh trong một quần thể hoang dã cũng trải qua thời kỳ mãn kinh, mặc dù điều đó là do mã hóa di truyền hay chỉ là sản phẩm phụ ngẫu nhiên của một môi trường tối ưu vẫn chưa rõ ràng.
Thoạt nhìn, thời kỳ mãn kinh dường như vi phạm quy luật tiến hóa. Để đạt được hiệu quả cao nhất trong việc truyền gen, việc một cá thể sinh sản cho đến cuối đời là điều hợp lý.
Vậy tại sao một số loài tiến hóa thời kỳ mãn kinh? Theo "giả thuyết bà ngoại", con cái ngừng sinh sản để giúp đỡ con cháu. Điều này sẽ gián tiếp giúp con cái truyền lại gen của mình bằng cách tăng khả năng sống sót cho con cháu của chúng.
Có nhiều ý kiến về việc thời kỳ mãn kinh diễn ra như thế nào. Một giả thuyết được gọi là "giả thuyết sống lâu" thừa nhận rằng động vật chỉ đơn giản là sống lâu hơn theo thời gian, trong khi thời gian sinh sản của chúng vẫn giữ nguyên. Cá voi có răng là một trường hợp thử nghiệm thú vị vì thời kỳ mãn kinh tiến hóa độc lập nhiều lần.
Tác giả chính Sam Ellis , nhà tâm lý học tại Đại học Exeter ở Anh, nói với Live Science: “Điều chúng tôi muốn làm với nghiên cứu này là tận dụng quá trình tiến hóa lặp đi lặp lại này để đặt một số câu hỏi thực sự chung chung về cách thức và lý do thời kỳ mãn kinh diễn ra”.
Để kiểm tra các lý thuyết khác nhau về cách thức và lý do thời kỳ mãn kinh phát triển, các nhà nghiên cứu đã xem xét dữ liệu được thu thập bởi nhiều thế hệ nhà khoa học để tái tạo lại lịch sử cuộc sống, tổng tuổi thọ và tuổi thọ sinh sản của càng nhiều loài cá voi có răng càng tốt. Sau đó, họ so sánh dữ liệu từ những loài trải qua thời kỳ mãn kinh và những loài không trải qua thời kỳ mãn kinh.
Con cái của năm loài cá voi có răng đã tiến hóa mãn kinh có tuổi thọ dài hơn khoảng 40 năm so với dự kiến đối với các loài có kích thước tương đương, trong khi tuổi thọ sinh sản của chúng tương đương với các loài có kích thước tương đương. Những phát hiện này ủng hộ giả thuyết "sống lâu".
Các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra rằng con cái thuộc các loài mãn kinh, nhờ sống lâu hơn, có thể dành nhiều thời gian hơn cho con cái - cho thấy vai trò quan trọng của người bà là giúp đỡ thế hệ tiếp theo. Hơn nữa, bằng cách không sinh sản nữa, những con cái lớn tuổi không cạnh tranh với các thành viên trong gia đình của chúng.
Cùng với nhau, những phát hiện này cho thấy rằng “Tuổi thọ kéo dài sau sinh sản là mục tiêu của quá trình tiến hóa - đó là một chiến lược”, Ellis nói .
Tuy nhiên, điều này lại không rõ ràng ở con người. Arnot nói: “Chúng tôi không biết liệu nó có giống như cách nó tiến hóa ở con người hay không, nhưng đó chắc chắn là dự đoán tốt nhất vào lúc này”. Dù vậy, nó cung cấp bằng chứng hỗ trợ cho thấy có một "con đường chung dẫn đến thời kỳ mãn kinh" ở cả cá voi và con người, Ellis nói.
Rebecca Sear, giáo sư về dân số và sức khỏe tại Trường Vệ sinh và Bệnh Nhiệt đới Luân Đôn, người không tham gia vào nghiên cứu, đã viết trong một bài bình luận kèm theo cho Tin tức và Quan điểm Tự nhiên cho biết, cần phải thận trọng khi giải thích kết quả, nghiên cứu nhân khẩu học của cá voi không phải là điều dễ dàng … Do đó, dữ liệu có chứa những sai lệch và có thể liên quan đến cỡ mẫu nhỏ”. Đó là do dữ liệu thường xem xét các quần thể cá voi mắc cạn, có thể không đại diện cho sự phân bổ độ tuổi của các quần thể khỏe mạnh.
Nhưng điều đó không có nghĩa là thời kỳ mãn kinh thực sự tiến hóa để mang lại lợi ích này. "Những người bà có thể giúp đỡ những đứa cháu vì thời kỳ mãn kinh tiến triển, hoặc vì thời kỳ mãn kinh có nghĩa là phụ nữ lớn tuổi không còn lựa chọn nào khác ngoài việc đầu tư vào cháu hơn là con cái".
* Tiêu đề bài viết đã được biên tập lại
