Trong khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tăng mức thuế lên nhiều hàng hóa Trung Quốc nhập vào nước này, thì đất hiếm lại là một ngoại lệ. Do Mỹ và nhiều đồng minh châu Á đang dựa phần lớn vào đất hiếm do Trung Quốc sản xuất, nên sẽ rất nguy hiểm nếu Washington đánh thuế vào mặt hàng này.

Cụ thể, Trung Quốc sản xuất khoảng 97% quặng đất hiếm, 97% oxit đất hiếm, 89% hợp kim đất hiếm, 75% nam châm boron sắt neodymium (NdFeB) và 60% nam châm coban (SmCo) trên toàn cầu. Mỹ gần như không có khả năng sản xuất và chế tạo đất hiếm nên Washington gần như phụ thuộc hoàn toàn vào Bắc Kinh trong vấn đề này.

Đất hiếm rất quan trọng với quốc phòng Mỹ, ví dụ như với máy bay F-35. Ảnh: Không lực Australia

Kim loại đất hiếm được sử dụng trong nhiều sản phẩm quốc phòng của Mỹ. Ví dụ, mỗi chiếc tàu ngầm hạt nhân lớp Virginia cần sử dụng tới 4,1 tấn kim loại đất hiếm, trong khi đó tàu khu trục lớp Arleigh Burke sử dụng hơn 2,3 tấn. Hoặc như trong trường hợp của tiêm kích F-35, mỗi chiếc sẽ cần gần 450kg kim loại đất hiếm. Đã có 380 chiếc F-35 được sản xuất và chỉ riêng Mỹ sẽ cần tới tận 2.663 chiếc. Nhật Bản cũng vừa đặt mua thêm 105 chiếc F-35.

Tuy nhu cầu đất hiếm của ngành công nghiệp chế tạo vũ khí Mỹ chỉ chiếm 5% nhu cầu của nước này, nhưng tỷ lệ đất hiếm có mặt trong các sản phẩm này là rất cao. Chẳng hạn, người ta sẽ dùng kim loại đất hiếm để chế tạo thiết bị truyền động cho phần cánh tên lửa, các môtơ ổ đĩa lắp đặt trên máy bay, xe tăng, hệ thống tên lửa và trung tâm điều khiển, thiết bị laser rà mìn, trên radar và thiết bị định vị thủy âm trên tàu ngầm, trên tàu chiến, các thiết bị quang học…

Theo Liên minh Công nghệ đất hiếm, các hệ thống điện trên máy bay sử dụng nam châm vĩnh cửu samarium-cobalt (một loại kim loại đất hiếm) để tạo ra dòng điện. Các loại nam châm này rất quan trọng đối với nhiều hệ thống vũ khí quân sự.

Hơn nữa, máy bay sử dụng thiết bị truyền động làm từ nam châm đất hiếm để điều khiển các bề mặt của nó trong quá trình hoạt động. Các bề mặt phủ gốm chịu nhiệt được ứng dụng trên động cơ máy bay nhằm bảo vệ các chi tiết máy làm bằng hợp kim. Lớp phủ gốm duy trì được tính năng chịu nhiệt nhờ vào yttrium oxide, một loại đất hiếm quan trọng giúp ngăn chất chịu lửa zirconia bị biến hình dạng.

Hoặc như chất Terfonal-D là một loại hợp kim đất hiếm làm từ terbium, sắt và dysprosium, được dùng để chế tạo các thiết bị định vụ thủy âm trên tàu chiến mặt nước, tàu ngầm. Các loại trực thăng tàng hình cũng sử dụng Terfonol-D để giảm tiếng ồn từ các cánh quạt.

Số liệu sản xuất đất hiếm trên toàn thế giới năm 2016. Ảnh: USGS

Theo số liệu của Viện Khảo sát Địa chất Mỹ, có đến hơn 80% lượng đất hiếm được nhập khẩu vào Mỹ trong giai đoạn từ 2014-2017 là đến từ Trung Quốc. Chính điều này đã mang lại cho Bắc Kinh một công cụ cực kỳ có lợi trong cuộc cạnh tranh với Mỹ.

Vì thế, hôm 29/5 Bộ Quốc phòng Mỹ đã gửi tới Nhà Trắng một báo cáo, đồng thời cũng thông báo tới quốc hội nước này về kế hoạch tìm kiếm nguồn ngân sách liên bang nhằm củng cố việc khai thác và sản xuất đất hiếm, để giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Trước đó, Bộ Quốc phòng Mỹ đã nhiều lần bày tỏ lo ngại về việc Mỹ phụ thuộc vào đất hiếm Trung Quốc. Năm 2018, cơ quan này từng phát hành báo cáo nói về sự dễ bị tổn thương của ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ liên quan đến đất hiếm.