- Thưa ông, thời tiết cực đoan đã được dự báo từ đầu năm, và những ngày qua, người dân các tỉnh miền núi phía Bắc đã và đang phải gánh chịu những thiệt hại nặng nề về người và của do mưa lũ. Xin ông cho biết nguyên nhân của hiện tượng thời tiết này?
Nửa đầu năm 2024, chịu ảnh hưởng của ENSO pha nóng (El Nino) nên thiên tai ở nước ta có nhiêu diễn biến phức tạp, trong đó đáng chú ý là tình trạng không mưa và nắng nóng kéo dài. Từ giữa năm 2024, ENSO chuyển sang pha trung tính và trong các tháng cuối năm có khả năng chuyển sang pha La Nina.
Chính sự chuyển pha nhanh của ENSO trong năm 2024 đã khiến nắng nóng trong nửa đầu năm xảy ra trên diện rộng và nhiều kỷ lục của nhiệt độ cao nhất trong ngày đã ghi nhận trong tháng 4/2024. Tại khu vực Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, nhiệt độ tháng 4/2024 cao hơn trung bình nhiều năm từ 3,1-3,6 độ C, 110/186 trạm quan trắc trên cả nước đã ghi nhận giá trị nhiệt độ cao nhất ngày vượt giá trị lịch sử, đặc biệt tại Đông Hà (Quảng Trị) nhiệt độ ngày 28/4/2024 đo được là 44,0 độ C, đây là giá trị cao nhất từ năm 1976 đến nay tại Quảng Trị
Vào giai đoạn mùa mưa, gió mùa tây nam cùng bão và áp thấp nhiệt đới đã gây mưa trên diện rộng cho khu vực Tây Nguyên, Nam Bộ và Bắc Bộ trong tháng 6 và tháng 7/2024. Đáng chú ý là tổng lượng mưa ở Bắc Bộ trong tháng 6 và 7/2024 phổ biến cao hơn so với trung bình nhiều năm cùng thời kỳ từ 20 đến 60%. Cá biệt một số trạm quan trắc đã cho lượng mưa rất lớn so với cùng kỳ như: Sơn La 599mm (cao hơn 119% so với trung bình cùng thời kỳ); Cò Nòi 577mm cao hơn 121%; Mai Châu 755mm cao hơn 124%; Hòa Bình 704mm cao hơn 98%; Hà Giang 917mm cao hơn 65%; Bắc Quang 1058mm cao hơn 31%; Định Hóa 637mm cao hơn 76%, Phú Hộ 504mm cao hơn 97%; Bãi Cháy 950mm cao hơn so với TBNN 123%; Cửa Ông 842mm cao hơn 65%; Móng Cái 851mm cao hơn 40%; Hoài Đức 685mm cao hơn 148%, Phủ Lý 638mm cao hơn 108%, Ninh Bình 593mm cao hơn 132%.
- Dường như thời tiết ngày càng diễn biến bất thường, không tuân theo các quy luật thông thường, thưa ông?
Biến đổi khí hậu cùng với sự chuyển pha của ENSO từ pha nóng (El Nino) sang pha lạnh (La Nina) đã khiến cho thời tiết và thiên tai diễn biến ngày càng nhanh và cực đoan hơn. Đặc biệt là thiên tai, những năm gần đây thiên tai xảy ra với tần suất ngày càng nhiều, cường độ ngày càng gia tăng và không tuân theo các quy luật thông thường.
Trên thế giới, nhiều giá trị nhiệt độ cao kỷ lục đã được ghi nhận: Ở Ấn Độ, Thái Lan, Campuchia đã ghi nhận giá trị 46 độ C; Myanmar ghi nhận giá trị 48,2 độ C; Trung Quốc 43,4 độ C. Tình trạng tương tự cũng xảy ra ở Châu Phi, với quan trắc nhiệt độ kỷ lục lên đến 48,5 độ C.
Ngày 8/7/2024, Tổ chức Khí tượng thế giới đã công bố một kết quả từ cơ quan nghiên cứu về biến đổi khí hậu của Liên minh châu Âu: Trong liên tục 13 tháng qua, nhiệt độ trung bình toàn cầu đều vượt ngưỡng 1.5 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp
Tại Việt Nam, nắng nóng gay gắt với nhiều giá trị vượt lịch sử ngay trong tháng 4; sang tháng 6 và tháng 7/2024, mưa lớn gây ngập úng diện rộng tại các tỉnh Điện Biên, Sơn La, Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Bắc Giang, Quảng Ninh, Hải Phòng và Hà Nội.
Như đã nói ở trên, tác động của biến đổi khí hậu là làm gia tăng các thiên tai, thời tiết cực đoan cũng như làm thay đổi các quy luật hoạt động thông thường của các loại hình thiên tai.
Thời gian tới là mùa mưa lũ chính ở Bắc Bộ, chúng ta vẫn phải đối mặt với tính trạng xuất hiện các đợt mưa lớn cũng như mưa rào và dông, có thể gây ra lũ quét và sạt lở đất. Vì vậy, ở vùng núi cần phải cảnh giác cao
Dự báo xa hơn trong khoảng thời gian nửa cuối năm 2024 với kịch bản La Nina xuất hiện và bắt đầu tác động đến nước ta vào các tháng cuối năm, đúng thời kỳ mùa mưa, bão tập trung ở Trung Bộ. Thống kê cho thấy, trong những năm La Nina xuất hiện thì lượng mưa thường vượt trung bình nhiều năm ở các tỉnh ven biển Trung Bộ và Tây Nam Bộ. Do đó, có thể bão, mưa, lũ trong nửa cuối năm 2024 sẽ có nhiều diễn biến phức tạp cần phải lưu ý ứng phó. Ngoài ra, một điều gần như chắc chắn là hiện tượng dông lốc trên đất liền và trên các vùng biển, mưa lớn cục bộ thời đoạn ngắn gây ngập úng đô thị sẽ xuất hiện nhiều hơn, ảnh hưởng lớn đến hoạt động phát triển kinh tế - xã hội.
Vì vậy, các địa phương cần chủ động thường xuyên rà soát các điểm xung yếu lũ quét, sạt lở đất trước mùa mưa bão và trước các đợt mưa lớn để đảm bảo an toàn cho nhân dân. Người dân cần thường xuyên theo dõi và cập nhật các thông tin dự báo, cảnh báo trên các phương tiện thông tin đại chúng.
Các dự báo thiên tai có các bản tin cảnh báo từ sớm, từ xa ban đầu, sau đó được cập nhật liên tục khi có thêm dữ liệu tính toán mới, càng gần thì bản tin càng chính xác. Ví dụ, khi dự báo có đợt mưa lớn trên địa bàn trong 2-3 ngày tới, bà con cần lưu ý tạm hoãn các hoạt động hoặc hạn chế di chuyển ở những nơi có nguy cơ lũ quét, sạt lở đất, ngập úng, lũ. Từ bài học kinh nghiệm ứng phó các loại hình thiên tai những năm qua, khi cộng đồng và người dân tuân thủ thực hiện các phương án ứng phó sớm thì thiệt hại giảm đi đáng kể.
