- Ông ở đây có một mình sao, thưa PGS?

PGS Bùi Hiền: Cả cuộc đời tôi gắn bó 55 năm với giáo dục, từng làm phó hiệu trưởng ĐH Sư phạm Ngoại ngữ (nay là ĐH Ngoại ngữ, ĐH Quốc gia Hà Nội) từ năm 1974.

Năm 1978, tôi làm Viện phó Viện Nội dung Phương pháp giáo dục phổ thông. Nhưng tôi chỉ thấy hạnh phúc khi có người gọi mình là thầy. Những gì còn lại là nghề giáo, không phải người có chức tước hay học hàm, học vị.

Tôi ở đây một mình, vợ tôi hiện sang Ba Lan ở cùng con. Các con, cháu của tôi cũng trưởng thành, mỗi người một phương.

Vì ở một mình nên tôi sống giản đơn lắm, quanh năm không ăn hàng xá, không ăn cơm, chỉ nấu các loại mỳ. Tuềnh toàng là thế nhưng riêng chuyện công việc, nghiên cứu khoa học, viết sách, hay lên lớp cho sinh viên, tôi rất kỹ lưỡng và tỉ mẩn.

- 83 tuổi, ông vẫn còn đứng trên giảng đường?

PGS Bùi Hiền: Đúng thế, từ khi nghỉ hưu, tôi vẫn nhận dạy nghiên cứu sinh tiếng Nga tại ĐH Hà Nội và ĐH Ngoại ngữ Hà Nội. Hàng ngày, tôi đi xe đạp đến giảng đường.

Nhưng 3 tháng trước, do tai nạn bị trật khớp chân, bây giờ, tôi chỉ đi được bằng taxi. Nhà trường chưa có lớp nên thời gian này tôi đang nghỉ ở nhà nghiên cứu.

- Trở lại câu chuyện được mọi người quan tâm vừa qua về đề xuất cải tiến tiếng Việt, ông đã "thai nghén" đề xuất từ khi nào?

PGS Bùi Hiền: Cách đây 40 năm, tại Trung tâm Khoa học Xã hội, Viện Ngôn ngữ có đề xuất việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, đặt ra câu hỏi làm thế nào để chữ viết gọn gàng, sạch đẹp. Khi đó, tôi và nhiều nhà khoa học hưởng ứng và nghiên cứu dựa trên quan điểm cá nhân.

Năm 1995, tôi có những thành công bước đầu khi viết ra hệ thống cải tiến chữ quốc ngữ và đăng trên tạp chí báo Giáo dục Thời đại của Bộ GD&ĐT. Đó đơn thuần là một bài báo, sự quan tâm đến chữ viết không nhiều nên đề xuất nhanh chóng rơi vào quên lãng.

Thời gian trôi đi, nhiều nhà khoa học nghiên cứu về cải tiến chữ viết dần thui chột tâm huyết. Những người khác thì bảo không nên "động vào tổ kiến". Một người trong giới chuyên môn bảo tôi chỉ làm "cho vui".

Đúng là tôi làm việc, xuất phát từ niềm vui khoa học, nhưng đó là việc làm nghiêm túc, có mục đích, không phải làm vì rảnh rỗi.

Tôi luôn canh cánh về cải tiến chữ viết trong lòng nên thường nghĩ ngợi. Động lực khiến tôi đề xuất ý tưởng này là do hiện tại chúng ta sống trong thời đại công nghệ mới, phần lớn chữ viết được thực hiện bằng ký tự nên việc tiết kiệm ký tự, một chữ tương ứng với một âm rất thuận lợi.

- Sau bản công bố lần đầu, dư luận chỉ trích nghiên cứu cải cách Tiếng Việt gay gắt, PGS có sốc không?

PGS Bùi Hiền: Tôi không sốc nhưng do là người bị động nên mọi chuyện đến hơi bất ngờ. Đây hoàn toàn là công trình của cá nhân làm theo nhu cầu của bản thân, được in trong cuốn kỷ yếu. Tôi làm xong trình bày ở giới khoa học để giới này có ý kiến. Nhưng người ta chưa có ý kiến đã bị tung lên mạng.

Bấy giờ, mọi người phản ứng dữ dội như thể đây là cải cách sắp thực hiện được đưa ra để trưng cầu dân ý. Trong khi đó, tôi không trình nghiên cứu lên Bộ GD&ĐT hay cơ quan nào cả, Nhà nước cũng không đặt hàng tôi viết.

 - Ông đã vượt qua cơn bão dư luận như thế nào?

PGS Bùi Hiền: Dù đã 83 tuổi, tôi vẫn sử dụng Facebook và đọc báo hàng ngày. Người ta gọi tôi là điên hay chửi tôi bằng đủ thứ tục tĩu, bậy bạ, cay độc trên đời này.

Với những người chửi bới vô văn hóa, tôi đọc bình luận của họ chỉ để câu chữ trôi qua tai. Với những người chưa hiểu, tôi nói cho họ hiểu. Với những phản biện nghiêm túc, góp ý văn minh, tôi ghi lại tất cả để nghiên cứu thêm, tự hoàn thiện chính mình.

- Là một nhà khoa học, ông mong muốn dư luận sẽ ứng xử như thế nào với nghiên cứu của mình?

PGS Bùi Hiền: Bất cứ nhà khoa học nào cũng say mê và tâm huyết với nghiên cứu, mong muốn sản phẩm được chấp nhận và đi vào đời sống. Riêng với công trình cải tiến chữ viết của mình, tôi rất có niềm tin. Nếu bạn tìm hiểu sâu sẽ thấy chữ viết mới dễ đọc, dễ viết, và khi thực hiện sẽ không còn tình trạng bị mắc lỗi.

Hiện tại, công trình của tôi chưa được sử dụng, nhưng biết đâu sau 10 năm, hay 100 năm sau có người tìm lại, thấy hợp lý và sẽ được sử dụng?'

- Điều khiến ông mãn nguyện ở công trình nghiên cứu khoa học cải tiến chữ viết là gì?

PGS Bùi Hiền: Không ai chu cấp tiền nong hay đặt hàng để tôi làm nghiên cứu này cả. Tôi hoàn thiện là tìm ra cách giải của một bài toán khó, như thế đã là thành công rồi. 

Tôi rất tự hào về công trình này, vì đây là bản chữ cái duy nhất trên thế giới đạt trình độ một âm tương ứng với một chữ, một chữ tương ứng với một âm để ghi lại toàn bộ hệ thống tiếng nói. 

Lần công bố thứ hai này sẽ là lần cuối cùng của đề xuất cải tiến chữ viết. Tôi sẽ dành thời gian theo một đam mê khác đó là ngôn ngữ Nga và sẽ tham gia với tư cách là người góp ý về sự trong sáng của tiếng Việt.