Vào những năm trước, làng nghề thổi thủy tinh ở thôn Xối Trì, xã Nam Thanh, huyện Nam Trực (Nam Định) từng được biết đến là nghề nổi tiếng.
Đến nay, trước sự phát triển nhanh chóng của xã hội, nghề thổi thuỷ tinh nơi đây đang dần bị mai một nhưng người dân Xối Trì vẫn luôn cố gắng “giữ hơi thở thủy tinh” như một nghề truyền thống vốn có của cha ông.
Từ lâu, chiếc cốc thủy tinh màu xanh, kiểu dáng đơn giản xuất hiện trên thị trường tại các quán xá hay những chiếc bóng đèn, chai, lọ, ly, cốc, nắp phích đã trở nên quen thuộc với người dân vùng đồng bằng Bắc Bộ. Nhưng ít ai biết được đằng sau những sản phẩm thủy tinh thủ công ấy là những giọt mồ hôi mặn mòi, những câu chuyện giữ nghề.
Trải qua nhiều năm tháng với những biến đổi của xã hội, sự nhộn nhịp và sầm uất nơi làng nghề thổi thuỷ tinh ở Xối Trì nay vẫn còn một vài xưởng đỏ lửa hoạt động.
Mỗi lò thủy tinh nấu lên sẽ làm được khoảng 1.300 chiếc cốc, cứ cách 3-4 ngày mới nấu được 1 lò. Ảnh Lệ Giang
Trong xưởng cũng chủ yếu là những lao động lớn tuổi, gắn bó với nghề thổi thủy tinh nhiều năm. Họ quyết giữ lửa làng nghề cho đến khi không còn sức khỏe để làm việc.
Để sản xuất không bị gián đoạn, mỗi dây chuyền sản xuất cốc thủy tinh có 5 thợ thổi hơi tạo dáng cốc, 1 thợ cắt miệng cốc, 1 thợ ủ tro để cốc nguội từ từ.
Trung bình một mẻ thủy tinh thường được nấu và ủ trong khoảng thời gian từ 5 - 7 tiếng đồng hồ. Khi nhiệt độ đạt tới gần 2.000 độ C thì những mảnh thủy tinh sẽ tan chảy thành thể lỏng. Thợ thổi thủy tinh lúc này cầm ống sắt lấy thủy tinh và bắt đầu thổi theo những khuôn hình có sẵn.
Mỗi người thợ sẽ dùng chiếc ống kim loại dài khoảng 2m, lấy thủy tinh nóng chảy từ trong lò ra, liên tục lăn khối thủy tinh đó trên bề mặt phẳng đã bôi chút mỡ để tạo độ trơn, nhẵn, bóng và tạo khối trụ cho chiếc cốc. Ảnh: Lệ Giang
Sau đó, người thợ dùng miệng thổi vào một đầu ống thổi khối thủy tinh đang nóng chảy để giãn nở theo ý muốn và nhanh chóng đưa khối thủy tinh vào khuôn.
Quá trình thổi đòi hỏi người thợ phải đều hơi, thổi dứt khoát. Đây là công đoạn yêu cầu người làm phải có kinh nghiệm nhất định để giảm tỷ lệ sản phẩm lỗi phải tái chế. Ảnh: Lệ Giang
Sản phẩm được định hình trong khuôn lập tức được chuyển sang máy thổi giảm nhiệt rồi mới đến khâu cắt miệng. Các sản phẩm sẽ được cắt tuỳ theo mẫu mã.
Chiếc cốc sau khi được thổi định hình lập tức được chuyển sang máy thổi giảm nhiệt rồi mới đến khâu cắt miệng cốc. Người thợ cắt mép ngồi bên cạnh chiếc bếp ga nóng rực để thực hiện công đoạn cắt mép, làm tròn miệng cốc một cách khéo léo, kỹ càng. Ảnh: Lệ Giang
Sau khi hoàn thành các công đoạn, một người sẽ chịu trách nghiệm mang những chiếc cốc đỏ rực vùi vào tro rơm để hạn nhiệt từ từ, tránh tình trạng nứt, vỡ. Thời gian ủ kéo dài khoảng 12 - 15 tiếng. Ảnh: Lệ Giang
Dù nghề thổi thủy tinh tại làng Xối Trì đã bị mai một đáng kể, gặp nhiều khó khăn nhưng vẫn còn một số những người dân nơi đây thực sự tâm huyết muốn bám trụ với nghề. Họ đều là những người còn giữ lại “hơi thở thuỷ tinh” bên ngọn lửa nghề bằng tình yêu và sự nhiệt huyết. Giá trị văn hoá của làng nghề thổi thuỷ tinh truyền thống sẽ mãi được khắc ghi khi những người thợ ấy luôn giữ lửa với công việc này.
