Lịch sử ghi nhận số phận long đong khiến vua Lý Huệ Tông - vị vua áp cuối của triều đại huy hoàng một thuở này trong cảnh dân đói, giặc giã nổi liên khắp nơi đành phải dựa vào chi họ Trần nhiều quyền lực. Rồi trên đường chạy loạn, ông đã gặp mối lương duyên định mệnh với Trần Thị Dung, người ông đã hết lòng yêu thương và bảo vệ. Nhưng đó, cũng chính là những giọt nước cuối cùng tràn ly dẫn đến sự tuyệt diệt của triều đại nhà Lý.

Đứng đầu quyền lực của nhà Lý lúc bấy giờ là Trần Tự Khánh - anh ruột của hoàng hậu Trần Thị Dung. Sau khi Khánh mất, địa vị đó lọt vào tay người em họ của Khánh là Trần Thủ Độ. Sau một năm nắm quyền, Thủ Độ đã ép Huệ Tông phong công chúa cho Chiêu Thánh mới 7 tuổi làm thái tử rồi nhường ngôi. Huệ Tông thành thái thượng hoàng, xuất gia đi tu ở chùa Bút Tháp, lấy pháp danh là Huệ Quang.

Tượng vua Lý Huệ Tông.

Tưởng chừng như Huệ Tông đã an phận với đời tu hành, nhưng chỉ hai năm sau, vào năm 1226, Trần Thủ Độ sợ lòng dân vẫn hoài niệm vua cũ nên ông đã quyết định kết liễu sinh mạng Huệ Tông. Vào hôm Thủ Độ đến chùa tìm Huệ Tông, thấy ông đang nhổ cỏ liền nói: Nhổ cỏ phải nhổ tận gốc. Huệ Quang đại sư đáp: Điều người nói, ta đã hiểu. Và sau đó Huệ Quang đã treo cổ tự tử.

Tương truyền trước khi chết, ông vua triều Lý này có để lại lời nguyền: Các ngươi đã cướp thiên hạ của ta, nay lại còn giết ta. Nay ta chết như thế nào, con cháu các ngươi sau này cũng bị như thế.

Chuyện vua Lý nguyền rủa dòng họ Trần có lẽ chỉ do người sau thêu dệt, bởi trong những thời khắc và hoàn cảnh như vậy, khó có người làm chứng, mà chỉ là nghe nói, nghe đồn rồi truyền lại mà thôi. Nhưng có một sự thật là kết thúc của vương triều Trần sau đó gần 200 năm cũng có rất nhiều điểm tương đồng với kết cục đó.

Những năm cuối thế kỷ XIV, triều Trần lần lượt để quyền lực rơi vào tay dòng họ ngoại. Hồ Quý Ly, có hai người cô làm vợ vua Trần Minh Tông. Đến đời vua Trần Nghệ Tông, ông càng tin dùng Hồ Quý Ly, đến mức hầu như quần thần đều thấy rõ bụng dạ thoán đoạt của vị tướng ngoại thích này.

Tượng vua Trần Thuận Tông tại đền Trần, tỉnh Nam Định.

Sau vụ việc Phế Đế Trần Hiện bị Quý Ly trừ khử, Thượng hoàng Nghệ Tông lập con trai mình, mới 11 tuổi, lên ngôi, là Trần Thuận Tông. Vị vua ở tuổi thiếu niên này được sắp đặt lấy con gái của Hồ Quý Ly, và tất nhiên Hồ Quý Ly trở thành quốc trượng. Bên cạnh đứa con rể là Hoàng đế ở tuổi thiếu niên, chính Quý Ly mới là ông vua thực sự.

Năm 20 tuổi, Thuận Tông bị cha vợ ép phải xuống chiếu nhường ngôi cho con trai mới 2 tuổi là thái tử An, cũng là cháu ngoại của Quý Ly. Tương tự thời Lý Huệ Tông, sau khi trở thành Thái thượng hoàng, Thuận Tông bị ép đi tu ở đạo quán Ngọc Thanh, mà xung quanh luôn có tay mắt của họ Hồ giám sát. Cũng như Trần Thủ Độ, Quý Ly cũng muốn nhổ cỏ tận gốc nên đã sai người đưa đến cho Thuận Tông một bài thơ, trong đó có câu:

"Sao không sớm liệu đi/ Để cho người nhọc sức?".

Thuận Tông uống thuốc độc nhưng vẫn không bỏ được cuộc đời ô trượt. Cuối cùng lại bị tay chân của cha vợ tàn nhẫn thắt cổ, chết ở tuổi 21.

Mới hay thời phong kiến loạn lạc, ngôi vua quý hơn nhiều so với tình thâm nghĩa trọng ở gia đình hay cao hơn là đạo quân – thần là như vậy!

Có lẽ câu ca dao mà nhân dân bao đời xưa đã lưu truyền nhằm khuyến thiện, trừng gian phản loạn vẫn ít nhiều phù hợp với trường hợp mà người ta hay tin vào lời nguyền báo ứng vừa kể:

"Đời trước quả báo còn xa/ Đời sau quả báo diễn ra nhãn tiền".