Nữ Anh hùng lao động - GS.TS. Huỳnh Thị Phương Liên là một trong những chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực sản xuất vaccine thương hiệu Việt. Bà từng tham gia nghiên cứu, hoàn thành xuất sắc sản xuất 3 vắc xin tả, thương hàn và đậu mùa... Tên của bà gắn với nhiều loại vaccine như nổi bật nhất phải kể đến vaccine viêm não Nhật Bản.

GS.TS. Huỳnh Thị Phương Liên

Đó là vào khoảng cuối năm 1980, số lượng trẻ mắc viêm não Nhật Bản tăng cao (chiếm tỷ lệ 70 tới 75% số ca viêm não do virus). Đây là căn bệnh để lại di chứng thần kinh rất nặng nề cho những bệnh nhân còn sống và trở thành gánh nặng suốt đời của chính người bệnh, gia đình và xã hội.

Giai đoạn đó, một giáo sư người Nhật công tác tại Việt Nam đã sốt sắng đề nghị Chính phủ Nhật trợ cấp 2 suất học bổng để Việt Nam cử cán bộ sang Nhật nhận chuyển giao quy trình sản xuất vaccine viêm não. Năm 1988, 2 nhà khoa học Việt Nam được cử đi nhưng không may cả hai bị tai nạn máy bay.

Tháng 5/1989, Viện Vệ sinh dịch tễ TW cử GS.TS Huỳnh Thị Phương Liên – lúc ấy đang là Trưởng khoa Virus của viện và cử nhân sinh học Đoàn Thị Thủy sang Nhật Bản để chuyển giao công nghệ.

Viện Biken thuộc Đại học Osaka yêu cầu các bác sĩ trẻ Việt Nam phải theo khóa học 12 tháng để tiếp nhận quy trình gồm 28 công đoạn với kỹ thuật cao, nhưng do kinh phí hạn hẹp nên 2 người chỉ được cấp tiền theo học trong 1 tháng.

GS.TS. Huỳnh Thị Phương Liên nhớ lại: “Hai chị em chỉ có 1 tháng ở Nhật. Họ nghĩ chúng tôi đi cưỡi ngựa xem hoa, nhưng tôi nghĩ khác và làm khác. Những cuốn tài liệu chuyển giao công nghệ họ đưa cho mình, trong đó là quy trình từ đầu đến cuối nhưng nếu chỉ nhìn vào đó thì không thể làm được. Vì thế tôi ghi chép rất tỉ mỉ những lời chuyên gia Nhật nói vào bên cạnh những minh họa của cuốn tài liệu..”.

Về nước, bà bắt tay ngay vào nghiên cứu. Trong điều kiện cơ sở vật chất thiếu thốn vô cùng, nhưng chỉ sau 1 năm, GS.TS. Huỳnh Thị Phương Liên và các cộng sự đã cho ra đời lô vaccine viêm não Nhật Bản (thế hệ 1) bất hoạt sản xuất từ não chuột đầu tiên với độ an toàn cao, giá thành thấp đến mức ngạc nhiên.

Gia tài của GS. TS. Huỳnh Thị Phương Liên là 112 công trình khoa học công bố trên các tạp chí khoa học trong và ngoài nước.

Với thành công này, Việt Nam trở thành nước thứ 4 tại châu Á, cùng Nhật Bản, Hàn Quốc và Thái Lan, sản xuất được vaccine bằng công nghệ bất hoạt từ não chuột - công nghệ duy nhất tại thời điểm đó, được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận. Đây cũng là vaccine đầu tiên của Việt Nam xuất khẩu ra nước ngoài (xuất khẩu 5.430.000 liều sang Ấn Độ).

Không dừng lại ở thành công này, năm 2006, dù đã ngoài 60, GS.TS Huỳnh Thị Phương Liên lại bắt tay vào nghiên cứu sản xuất vaccine viêm não Nhật Bản thế hệ thứ hai, sử dụng công nghệ vaccine bất hoạt trên tế bào vero thay thế cho công nghệ cũ đã lạc hậu và bộc lộ nhiều hạn chế.

Năm 2018, GS.TS. Huỳnh Thị Phương Liên được Bộ Khoa học & Công nghệ chỉ định làm chủ nhiệm đề tài độc lập cấp nhà nước: “Nghiên cứu đánh giá tính an toàn và sinh miễn dịch trên người đối với vaccine viêm não Nhật Bản sản xuất trên tế bào Vero JECEVAX Vabiotech Việt Nam”. Nguồn kinh phí lúc đó chỉ khoảng 600 triệu đồng (đề tài cấp Bộ).

Sau khi đưa vào thử nghiệm lâm sàng trên người lớn và trẻ em, vaccine thế hệ thứ hai cho kết quả rất an toàn, dung nạp tốt, đáp ứng kháng thể từ 99,6%-100% so với vaccine đối chứng.

Tháng 1/2019 vaccine thế hệ 2 này được chọn là sản phẩm quốc gia trong chương trình khoa học công nghệ cấp nhà nước.

Với gia tài 112 công trình khoa học công bố trên các tạp chí khoa học trong và ngoài nước, tham gia 12 đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước, đầu năm nay, GS.TS. Huỳnh Thị Phương Liên vinh dự nhận danh hiệu Anh hùng lao động.

GS.TS. Huỳnh Thị Phương Liên cho biết, trong hơn 50 năm gắn các nghiên cứu về vaccine, virus, niềm vui lớn nhất của bà là khi vaccine được tiêm chủng rộng rãi cho trẻ nhỏ, giảm gánh nặng bệnh tật cho đất nước, giá thành rẻ, dễ tiếp cận nhiều người và thậm chí xuất khẩu.