Năm 2021, dịch bệnh Covid-19 tiếp tục ghì chặt nền kinh tế nhưng thị trường chứng khoán vẫn bay cao nhờ dòng tiền ào ạt đổ vào. Cổ phiếu đang là con ngựa tốt nhất trên đường đua mà ai ai cũng muốn đặt phần.

Chứng khoán ngày nay là sân chơi dễ tham gia. Sự phát triển của công nghệ đã đưa cơ hội sở hữu cổ phần tại các doanh nghiệp hùng mạnh đến gần với tất cả mọi người: Chỉ mất vài phút ngồi trước màn hình, đăng ký tài khoản và đặt lệnh thì bạn đã đủ điều kiện trở thành một nhà đầu tư.

Tháng 11 vừa qua, 221,300 tài khoản giao dịch chứng khoán được mở mới, cao nhất lịch sử. Lũy kế 11 tháng, số tài khoản mở mới năm nay (1.3 triệu tải khoản) nhiều hơn tổng lượng tài khoản mở mới trong cả giai đoạn từ 2017-2020 (1.04 triệu tài khoản).

Trong làn sóng người mới tham gia vào thị trường, phần đông họ cũng được tưởng thưởng ngay từ lúc bắt đầu. Từ sau tháng 3/2020, Vn-Index tăng trên 126% chỉ trong 21 tháng, trong đó, hàng trăm cổ phiếu đã tăng bằng lần.

Phải chăng cái thị trường chứng khoán tinh vi, mà các chuyên gia mặc vest bàn luận suốt trên bản tin kinh tế với đầy thuật ngữ khó hiểu, hóa ra cũng không quá khó nhằn?

Tuy nhiên, nếu bạn nhớ về mô típ của những thua lỗ lớn sau các thời kỳ bùng nổ giá tài sản tài chính trong quá khứ ở bất kỳ đâu trên thế giới, hầu hết mọi lúc đều bắt đầu với một giai đoạn kiếm lời dễ dàng.

Những thời kỳ thịnh vượng phi lý tại thị trường chứng khoán trong quá khứ đều đi đến một kết thúc không có hậu, tuy nhiên, xác định thời điểm luôn là việc hiếm ai làm được. Dù vậy, ta vẫn có thể thấy được dấu hiệu của rủi ro ở một số khía cạnh, trong đó rõ ràng nhất là khi có quá nhiều người thắng tại một nơi khắc nghiệt mà phần thưởng vốn chỉ luôn thuộc về số ít. Và đặc biệt, sẽ càng nguy hiểm hơn nếu lợi nhuận dành cho những người chiến thắng lại đang không đến từ năng lực của họ.

Kiếm tiền là… dễ

Việc một nhà đầu tư thực thụ luôn cố gắng đạt được trước khi thực hiện bất kỳ thương vụ nào là phải “hiểu rõ về thứ mình mua” – trong trường hợp này là thông qua quá trình phân tích doanh nghiệp – thì dường như đang bị xem nhẹ bởi những người mới bước chân vào thị trường. Đơn giản là nếu tiền vẫn đang chảy về túi họ từ việc đoán dòng tiền sẽ đi về đâu thì tại sao lại phải nhọc công đọc và phân tích hàng tá báo cáo, thông tin, số liệu?

Trong những ngày này, chạy theo mốt thời thượng và tin đồn có vẻ là hướng đi hứa hẹn hơn. Những cơn sốt xuất hiện dựa theo các ý tưởng kỳ quặc như: Mua cổ phiếu của doanh nghiệp thua lỗ, mua cổ phiếu trong một ngành đang thịnh vượng bất kể doanh nghiệp làm ăn ra sao, mua cổ phiếu dưới mệnh rồi nó sẽ vượt 10,000 đồng,...

Nhưng nếu đó là con đường sai lầm, tại sao nhiều người tham gia vẫn kiếm được bộn tiền?

Điểm đặc biệt của thị trường chứng khoán là nó không hoạt động hiệu quả - nghĩa là định giá đúng mọi thứ - ở mọi thời điểm. Trong ngắn hạn, những ý tưởng ngớ ngẩn sẽ có tác dụng miễn là đám đông chấp nhận. Nhiều người muốn mua thì giá của thứ hàng hóa đó tăng, bất kể giá trị hàng hóa đó là bao nhiêu đi nữa. Và khi giá tăng, càng nhiều người hơn sẽ muốn mua nó để kiếm lợi nhuận khi bán lại cho người đến sau.

Tuy nhiên, không phải ai cũng may mắn là người chiến thắng sau cùng. Qua thời gian, những sai lệch sẽ dần được điều chỉnh, và thông thường nó tạo nên những khoản lỗ khủng khiếp cho những ai mải miết chạy theo lợi nhuận mà xem thường rủi ro. Chẳng hạn gần đây, không ít cổ phiếu đầu cơ đã suy sụp nhanh chóng và gây nên thua lỗ lớn như nhóm cổ phiếu “họ Louis”: BII, TGG, APS.

Lần này sẽ khác?

Thực tế là sau những sự vụ như trên, phần đông người mới tham gia thị trường hiện nay vẫn hiếm khi suy nghĩ thấu đáo về rủi ro trước khi đặt lệnh mua cổ phiếu.

Điều họ quan tâm là làm sao để có được lợi nhuận càng nhanh càng tốt. Ta dễ dàng thấy những lời chê bai mức sinh lợi 5-10%/tháng vì anh bạn bàn bên lãi còn lớn hơn. Trong khi đó, Warren Buffett cũng chỉ cần mức lợi nhuận bình quân nhỉnh hơn 20%/năm duy trì trong dài hạn là đủ để trở thành một trong những người giàu nhất hành tinh.

Thị trường đang được nuôi nấng bởi tiền từ một lớp người tham gia ít kinh nghiệm và thiếu kỹ năng, nhưng cực kỳ tự tin vào năng lực bản thân vì đã trải qua một giai đoạn thắng lợi. Nếu họ đã kiếm lời được trong gần hai năm qua, tại sao họ lại không thể làm điều tương tự thêm hai năm?

Cổ phiếu sẽ tiếp tục tăng và các chỉ số sẽ đi lên bất chấp những biến động ngắn hạn là lối suy nghĩ phổ quát hiện hành. Thật khó để bi quan khi bạn đang kiếm ra tiền nhanh chóng mà không tốn mấy công sức.

Ở nhiều góc của thị trường, chúng ta đã bắt đầu nghe về một cụm từ quen thuộc: “Lần này sẽ khác”.

Nhiều người tham gia thị trường cho rằng một năm rưỡi huyền ảo vừa qua hoàn toàn khác với bong bóng cổ phiếu cách đây một thập niên... và họ hoàn toàn có lý. Bởi lẽ mỗi giai đoạn trên thị trường tài chính luôn có những điểm khác biệt, về bối cảnh kinh tế, về nền tảng doanh nghiệp hay nền tảng thị trường,...

Tuy nhiên, đừng quên điều không bao giờ thay đổi rằng thị trường chứng khoán luôn là nơi chịu sự chi phối mạnh mẽ của cảm xúc và tâm lý con người. Bất kể mức độ phát triển của thị trường đến đâu, chỉ cần khi nào lòng tham ngự trị và thúc đẩy tâm lý đầu cơ thì chúng ta đều có thể chứng kiến những sự bùng phát và đổ vỡ.

Và khi chúng ta vẫn nói rằng lần này sẽ khác… nghĩa là mọi thứ vẫn giống như cũ.