Trong y học cổ truyền, lao phổi được nói đến rất sớm trong phạm vi chứng “phế lao”. Về nguyên nhân gây bệnh, cổ nhân cho là do hai yếu tố cùng phối hợp với nhau tạo nên gọi là nội nhân và ngoại nhân. Nội nhân là để chỉ sự suy giảm của chính khí (sức đề kháng của cơ thể) và ngoại nhân là nói đến sự xâm hại của tà khí (vi khuẩn gây bệnh).
 
Người thể chất suy nhược, điều kiện sống không hợp vệ sinh, thần kinh luôn căng thẳng, lao động cực nhọc, ham mê tửu sắc… dễ dẫn đến tình trạng khí huyết, tân dịch suy kém làm cho chính khí bị thương tổn lâu ngày không hồi phục, tạo điều kiện cho tà khí xâm nhập và phát triển thành bệnh.
 
Về mặt điều trị, y học cổ truyền vận dụng toàn diện các biện pháp dùng thuốc và không dùng thuốc nhằm mục đích nâng cao sức đề kháng và trừ bỏ tác nhân gây bệnh, trong đó phải kể đến một phương pháp rất độc đáo là sử dụng các món ăn - bài thuốc (dược thiện) tùy theo từng thể bệnh.

Hình ảnh tổn thương phổi do lao trên phim Xquang.

Với thể phế âm hư tổn

Ho khan ít đờm hoặc trong đờm có dính máu, tức ngực, cảm giác nóng sốt về chiều, ra mồ hôi trộm, hai gò má đỏ, họng khô miệng khát.

Bài 1: Ngân nhĩ (mộc nhĩ trắng) 20g, đường phèn 20g, trứng chim bồ câu 2 quả. Ngân nhĩ ngâm nước 20 phút rồi rửa sạch, thái vụn, nấu chín với 1 bát nước, cho đường phèn vào tiếp tục đun nhỏ lửa đến nhừ. Trứng chim đập bỏ vỏ, chưng nhỏ lửa trong 3 phút rồi nấu cùng ngân nhĩ đến sôi là được. Mỗi ngày ăn 1-2 lần.

Bài 2: Sa sâm 15g, ngọc trúc 15g, tim và phổi lợn mỗi thứ 1 cái, hành củ 25g, muối 3g. Tim và phổi rửa sạch, thái miếng nấu cùng sa sâm, ngọc trúc, hành với lượng nước vừa đủ. Đầu tiên, đun to lửa cho sôi rồi vặn nhỏ lửa đun tiếp 1 giờ rưỡi là được. Khi ăn cho thêm muối và gia vị, mỗi ngày 2 lần, mỗi lần 1 bát.

Bài 3: Thạch hộc 12g, bạch linh 12g, sa sâm 12g, xương sống lợn 500g, rau chân vịt 100g, gừng tươi 5g, hành hoa 3g, muối và gia vị vừa đủ. Xương lợn rửa sạch, chặt nhỏ đem nấu cùng gừng tươi trong 2 lít nước, khi sôi vớt bỏ váng mỡ, sau 30 phút cho thạch hộc, bạch linh, sa sâm và nấu cùng trong 20 phút, cho tiếp rau chân vịt, muối và gia vị vào đun sôi một lát là được, ăn nóng.

Bài 4: Huyền sâm 4,5g, mạch môn 4,5g, cát cánh 3g, cam thảo sống 1,5g. Tất cả nghiền vụn hãm với nước sôi trong bình kín, sau 20 phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày.

Bệnh lý viêm cột sống dính khớp là tình trạng viêm của các thành phần của cột sống và khớp, có liên quan đến 1 số yếu tố như kháng nguyên HLA-B27. Bệnh thường bắt đầu từ từ, biểu hiện là đau và hạn chế vận động vùng cột sống thắt lưng, nhưng cũng có thể bắt đầu bằng viêm các khớp chi dưới (háng, gối, cổ chân). Người bệnh sốt, gầy sút, mệt mỏi. Khi bệnh đã rõ, cột sống thắt lưng đau nhiều, tình trạng đau thường nặng về đêm, cứng cột sống, thấy rõ nhất là lúc sáng sớm mới ngủ dậy. Bệnh nhân bị hạn chế các động tác cúi, nghiêng, quay; các cơ cạnh cột sống teo rõ, viêm, đau; hạn chế vận động hai khớp háng hoặc khớp gối. 

Bệnh diễn biến kéo dài, có từng đợt tiến triển, sốt, gầy sút, cột sống và các khớp viêm tăng dần, nặng dần. Có thể có những tổn thương nội tạng kèm theo. Sau một thời gian toàn bộ cột sống dính không còn khả năng vận động (cổ, lưng, thắt lưng), hai khớp háng có thể dính hoàn toàn ở tư thế nửa co, bệnh nhân bị gù, vẹo cột sống, chân co quắp (dính khớp háng), không đứng thẳng, không ngồi xổm được, rất khó vận động và đặc biệt, bệnh có thể gây ra những biến chứng như suy hô hấp, tâm phế mãn, lao phổi, liệt hai chi dưới. 

Viêm cột sống dính khớp.

Ảnh minh họa.

Gan gà chưng câu kỷ tử: Gan gà 60g, câu kỷ tử 30g, táo đỏ 4 trái, gừng tươi 2 lát, gia vị các loại. Gan gà rửa sạch, xắt mỏng, câu kỷ tử, táo đỏ (bỏ hột) rửa sạch, để ráo. Các thứ cho vào bát sành, đem chưng cách thủy khoảng 2 giờ. Nêm gia vị, ăn lúc đói bụng. Công dụng: Bổ can thận, bổ huyết, làm sáng mắt. Món ăn này rất tốt cho người bị quáng gà, huyết hư mắt nhìn kém, trẻ em suy nhược, người thận suy già sớm.