Lễ khai ấn đền Trần là một tập tục đẹp từ lâu đời và đến nay vẫn được duy trì, phát triển thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân. Tuy nhiên, có lẽ nhiều người đi xin ấn ở đền Trần Nam Định chưa nắm rõ nguồn gốc của tập tục lâu đời này.

Lễ khai ấn trước hết là một tập tục có từ thế kỷ XIII, chính xác là vào năm 1239 của triều đại nhà Trần thực hiện nghi lễ tế tiên tổ.

Tại phủ Thiên Trường, vua Trần mở tiệc chiêu đãi và phong chức cho những quan quân có công. Những năm kháng chiến chống quân Nguyên - Mông sau đó, lễ khai ấn bị gián đoạn cho tới năm 1262 được Thượng hoàng Trần Thánh Tông cho mở lại.

Thiên Trường không phải là kinh đô nước Việt nhưng gắn với việc khai ấn bởi trong kháng chiến chống Nguyên - Mông, Thăng Long thực hiện vườn không nhà trống, rút lui chiến lược thì nơi đây là căn cứ địa dễ tiến thoái như một "Thủ đô kháng chiến" để tận dụng địa thế và huy động sức người, sức của cả một vùng trấn Sơn Nam, phủ Thiên Trường...

Vậy nên danh sĩ Phạm Sư Mạnh mới gọi nơi đây là "Hùng thắng Đông kinh hộ ấn vàng...".

Đêm 14 tháng Giêng, Ban tổ chức lễ hội thực hiện nghi lễ khai ấn đền Trần Xuân Mậu Tuất 2018. (Ảnh: Internet)

Trải bao thế kỷ, ấn cũ không còn cho đến năm 1822, vua Minh Mạng qua Ninh Bình ghé lại đây và cho khắc lại. Ấn cũ khắc là "Trần triều chi bảo", ấn mới khắc là "Trần triều điển cố" để nhắc lại tích cũ. Dưới đó có thêm câu "Tích phúc vô cương" (Tạm dịch: "việc ban phúc không có bờ bến").

Từ đó, lễ khai ấn vào giờ Tý ngày rằm tháng Giêng (từ 23h ngày 14 đến 1h ngày 15 tháng Giêng) là một tập tục văn hóa mang tính nhân văn để nhà vua tế lễ Trời, Đất, tiên tổ thể hiện lòng thành kính biết ơn non sông, cha ông và cũng là "tín hiệu nhắc nhở" chấm dứt ngày Tết, thực sự bắt tay vào công việc.

Lễ khai ấn tại đền Cố Trạch và Thiên Trường hàng năm vẫn được dân làng Tức Mạc duy trì đến nay, xong về hình thức nghi lễ có phần đơn giản hơn trước đây.

Sau lễ khai ấn đầu năm tại đền Cố Trạch và Thiên Trường còn có lễ hội lớn được mở vào dịp từ 15 đến 20/8 âm lịch hàng năm.

Cũng như những lễ hội khác, lễ hội này bao gồm các nghi lễ và sinh hoạt văn hoá dân gian từ xưa. Nghi lễ ở đây diễn ra với các lễ rước từ các đền chùa xung quanh về làm lễ dâng hương và tề tựu ở đền Thiên Trường thờ 14 vị vua Trần và đền Cố Trạch thờ Trần Hưng Đạo.

Các đám rước gồm có: cờ, bát kiệu, kiệu long đình, đội trống nhạc lễ cùng đông đủ các bô lão và dân các làng xung quanh tham dự. Khi đám rước về đến đền thi nghi lễ được diễn ra.

Sau phần lễ là phần hội với các sinh hoạt văn hoá khá phong phú và độc đáo như hội diễn võ củ 3 thế hệ (ông, cha, con), tại sân đền Thiên Trường còn diễn ra cuộc đấu vật, múa rồng, múa sư tử, hội chọi gà, ném vòng cổ chai, chơi đu, chơi cờ thẻ…

Lễ hội đền Trần Xuân Mậu Tuất 2018 bắt đầu từ ngày 26/2-3/3 (tức 11-16 tháng Giêng) với rất nhiều hoạt động văn hóa truyền thống độc đáo; trong đó, trọng tâm là lễ khai ấn diễn ra vào đêm 14 tháng Giêng.

Theo kế hoạch, vào 23h15 ngày 14 tháng Giêng, ban tổ chức lễ hội thực hiện nghi lễ khai ấn. 14 cụ cao niên phường Lộc Vượng cùng đại diện các ban, ngành, đoàn thể sẽ vào nội cung chứng kiến nghi lễ và đóng dấu khai ấn. 14 cánh ấn bằng giấy màu vàng sẽ được Trưởng từ đền Trần cất giữ sau đó dâng lên các đình, chùa thuộc phường Lộc Vượng.

Sau khi khai ấn xong, từ 23h55 trở đi sẽ mở cửa đền cho nhân dân, du khách vào lễ đầu năm. Và từ 5h ngày Rằm tháng Giêng (tức 2/3 Dương lịch) sẽ chính thức phát ấn cho nhân dân, du khách.