Nằm ở góc ngã tư nhỏ trên đường Trương Thiều (đường Làng và đường Lầu cũ), miếu bà Thai Dương Phu Nhân (vợ của thần biển), hay còn gọi miếu bà Giàng luôn có số lượng người đến hương khói, chiêm bái đông đảo.
Những truyền thuyết ly kỳ
Thị trấn Thuận An, một thị trấn ven biển yên bình, cách TP. Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế 12km. Nơi đây, không chỉ được biết đến với bãi biển Thuận An, một kiệt tác của thiên nhiên thu hút đông đảo du khách hàng năm mà còn nổi tiếng với miếu thờ bà Thai Dương. Ngôi miếu cổ linh thiêng với nhiều giai thoại, những câu chuyện nhuốm màu liêu trai, gắn liền với nghề biển truyền thống mà biết bao thế hệ ngư chài truyền miệng cho nhau nghe.
 |
| Toàn cảnh miếu bà Thai Dương. |
Bác Nguyễn Công Ái, ở làng Thai Dương Hạ, ngôi làng giàu truyền thống nơi miếu Thai Dương tọa lạc kể vanh vách cho chúng tôi nghe những sự tích về sự ra đời của miếu bà. Những giai thoại của cả người Chăm và người Việt đã có từ lâu. Từ thuở xa xưa khi mà thần linh còn sống với người phàm, người dân trong làng luôn biểu thị lòng tin mãnh liệt với các thế lực siêu nhiên, với mong cầu được tiếp thêm sức mạnh, được phù hộ, chở che, từ đó thêm đoàn kết, vững tâm vượt qua những khó khăn trong những ngày ra khơi.
Tục truyền rằng, xưa kia, trong làng có một người tên Danh Bố, lương thiện, nhưng không có cha mẹ, không nhà cửa, nghèo rớt mùng tơi, ngày ngày kiếm sống bằng nghề chài lưới. Một ngày nọ, gió lớn mưa to, biển động dữ dội, sóng gió gào thét ầm ầm, trời tối đen như bưng, nhưng vì trong nhà không còn gì ăn, Danh Bố bèn đánh liều ra biển cắt rớ một phen. Rong ruổi cả một ngày sóng to gió lớn ngoài biển nhưng không bắt được con cá nào. Chàng Danh Bố buồn bã đi dạt vào bờ, nhìn thấy một tảng đá vôi, chàng ta bèn đặt mình xuống tảng đá ngủ say sưa.
Trong cơn mộng mị, Danh Bố mơ thấy một Nữ thần trông mỏng manh như cành liễu, thần sắc tinh anh, dáng dấp sang trọng, dung nghi cao quý với những bước chân vững chãi, thảnh thơi tiến đến gần chàng cất cao giọng nói: "Ta là nữ thần Thai Dương, ngươi là người phàm tục sao dám dựa vào ta thế?". Danh Bố vì hoảng sợ mà tỉnh giấc, vội vàng khấn vái trước phiến đá mà nói rằng: "Con quê mùa ngu dốt, xin thần xá tội. Nếu thần giúp cho con đi nghề được may mắn thì công thần ấy con xin ghi lòng tạc dạ".
Thế rồi hôm đó và những ngày hôm sau, cá như tìm về lưới của chàng Danh Bố khiến chàng ta mải mê bắt tôm bắt cá, từ khi sương mù lãng đãng đến lúc trăng khuya thênh thênh mới quay trở về. Cảm kích vị nữ thần, Danh Bố bèn dựng một miếu tranh để thờ phiến đá. Dân làng thấy làm lạ, hỏi ra mới biết sự tình bèn chung tiền của, xây dựng một cái miếu khang trang rồi rước phiến đá về phụng thờ. Từ đó, nữ thần giúp đỡ rất nhiều cho dân làng, đi biển hầu như chẳng bao giờ trở về tay không, ghe thuyền cũng không gặp nạn bão tố nữa. Trước khi dong buồm ra khơi xa, dân làng không bao giờ quên đến miếu Nữ thần Thai Dương cầu khẩn mong được phù hộ.
 |
| Quan tài đựng những viên đá được đặt trên điện thờ trong miếu bà. |
Ngọc thiêng nghìn năm trong phiến đá
Bên cạnh truyền thuyết của người Việt, những người Chăm xưa kia cũng có một điển tích về miếu bà Thai Dương. Vào năm 1555, sách Ô Châu Cận Lục có ghi, tục truyền bà Thai Dương là người Chăm. Lúc nhỏ nhà chỉ có hai anh em, mồ côi cha mẹ, sống với nhau trong cảnh nghèo khổ.
Một hôm, hai anh em cãi lộn, người anh tức giận cầm giao khía vào gáy làm người em bị thương. Người anh bỏ ra nước khác làm ăn, tới khi giàu có vượt biển trở về. Hai người ngẫu nhiên gặp lại nhau, nhưng không nhận ra nhau, kết nghĩa vợ chồng, sau đó bà mang thai.
Một hôm, chồng thấy ở gáy vợ có vết sẹo hỏi vì sao thì bà kể. Nghe xong chồng sợ hãi và ân hận, nhưng giấu không cho bà biết mình là anh, đợi đến đêm khuya hôm ấy dùng thuyền vượt biển trốn đi. Bà Thai Dương vì nhớ chồng ra ngồi trên bãi biển mà khóc, hóa thành một khối đá.
Đêm nọ, có một ngư phủ ra làm nghề biển, nằm gối đầu lên khối đá mà ngủ. Ông nằm mộng thấy người đàn bà mang thai lay đầu mình dạy bảo rằng: "Chớ chạm vào thai ta". Ngư phủ tỉnh dậy không thấy ai khấn rằng: "Thần có thiêng xin đêm nay phù hộ cho ta bắt được nhiều cá". Quả nhiên, hôm đó ông đạt được ý nguyện như lời cầu xin. Dân chài trong địa phương cùng nhau lập đền thờ. Mỗi lần họ cầu xin điều gì đều được như ý.
Một người đàn ông làm nghề hàng mã, tên Líp, năm nay gần 60 tuổi nhà ở gần miếu bà cho biết: Ngày ông còn nhỏ, cha ông thường kể câu chuyện về miếu bà cho ông nghe. Người xưa không ai tỏ tường những giai thoại về nguồn gốc bà Thai Dương thực hư ra sao vì câu chuyện xảy ra đã mấy trăm năm. Nhưng phiến đá mà chàng Danh Bố và dân làng thờ khi ấy vẫn còn hiên ngang nằm đó. Người ta đồn rằng trong phiến đá có rất nhiều viên trân châu quý hiếm, là trái tim của bà Thai Dương, ai sở hữu những viên ngọc ấy sẽ giàu có suốt đời và trường sinh bất lão. Dân làng tuy biết vậy, nhưng vì lòng tôn kính bà nên không một ai có ý định chiếm hữu.
Đến giờ người dân ở đây vẫn lưu truyền câu chuyện ngày ấy, thuyền bè của các nước ngoại quốc như vẫn thường ghé qua biển nước ta hoặc để mua thức ăn, hoặc kiếm củi hay tìm nước ngọt. Một hôm có chiếc ghe của quân Nhật ghé vào biển cửa Thuận. Thủy thủ lên bờ, kéo nhau vào trong làng. Mấy người thủy thủ khi đi qua miếu, biết trong phiến đá có ngọc nên nổi lòng tham. Thế là cả bọn hò nhau chuyển tảng đá ra ngoài miếu, rồi một gã to lớn vung rìu sắt chém mạnh vào tảng đá. Tảng đá vỡ vụn thành nhiều mảnh. Trong khi, những tên thủy thủ lúi húi thi nhau nhặt Phát Ngọc, thì gã to lớn chém tảng đá bỗng ngã lăn xuống đất thổ huyết mà chết. Những tên thủy thủ khác thấy vậy sợ hãi, vội vàng vơ hết Trân Châu lên thuyền bỏ chạy.
Đến một phong tục kỳ lạ
Trời thanh bể lặng, ấy vậy mà khi vừa ra khơi được một quãng thì chiếc thuyền của thủy thủ Nhật bị lật rồi chìm nghỉm. Người dân trong làng vội chèo thuyền ra cứu đám khách buôn nhưng không cứu được một ai. Những người dân trong làng chứng kiến cảnh chết chóc thì kinh hoàng bạt vía, cho là do bà nổi giận. Sau này đó, các bô lão trong làng liền họp tại miếu, đóng một cỗ quan tài sơn son thiếp vàng, xây một cái hộc giữa miếu rồi hạ cỗ quan tài xuống, tiếp tục hương khói như trước kia. Ngày nay, vào mỗi buổi chiều tầm 4 - 5h từ đất liền trông ra cửa Thuận sẽ trông thấy những ánh sáng lấp lánh được phát ra, người dân địa phương tin rằng ánh sáng ấy chính là hào quang của những viên ngọc còn sót lại.
Cho đến ngày nay, người dân làng Thai Dương vẫn một lòng sùng bái bà. Hàng năm cứ vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch, người dân Thuận An thường làm lễ tế bà. Đến đầu xuân, cứ 3 năm một lần, dân làng Thuận An ngoài làm lễ cúng tế tại miếu Thai Dương, còn tổ chức lễ tế thần để cầu may. Trên bến nước cạn, người dân lấy lưới bao vây những đứa trẻ nhỏ trần truồng tượng trưng cho đàn cá, những người khác làm khách hàng mang thúng rổ đến mua và cũng cò kè bớt một thêm hai. Khi mua xong, họ chở bọn trẻ nhỏ sang bên kia bờ mới thả cho chúng chạy mỗi đứa mỗi ngả.
Từng được Chúa phong tước
Bác Tôn Thất Ninh, Trưởng ban trị sự làng Thai Dương Hạ cho biết: Thai Dương Phu Nhân từng được phong tước Thai Dương linh ứng Đoan Thục Nhu Thuận Trinh Tú Huệ Đức Cẩn Hạnh phu nhân chi thần. Chuyện là dưới đời Thần Tôn Hiếu Chiêu Hoàng Đế (1636 - 1648), việc tiếp tế cho quân lính thường do đường thủy. Binh sỹ đóng ở biên giới đã đến ngày cạn lương. Chúa mới vội vàng phái một đoàn thuyền tải gạo đi tiếp tế. Thuyền xưa kia chạy bằng buồm, phải có gió mới vượt trùng dương thẳng tiến được. Tiếc thay, đã mấy tuần liền không có lấy một làn gió nhẹ, thuyền đành đổ mãi ở bờ. Chúa nóng lòng bèn phái người đến miếu Thai Dương làm lễ cầu khấn, cuộc tế lễ vừa xong thì gió to nổi lên, đưa đoàn thuyền đến nơi đến chốn bình an. Khi quân lính thắng trận trở về, Chúa vì nhớ ơn nữ thần mới phong tước vị để cảm tạ.
- Mỗi năm vào một ngày duy nhất của tháng 3 âm lịch, người dân làng Pò Háng, xã Bính Xá, huyện Đình Lập, Lạng Sơn lại tưng bừng giết trâu, mổ lợn để lấy... phân ra tế thần linh.
