Ngày đó khi bán được căn nhà ở quận 5 (TP HCM), Năm Cam dẫn tôi ra phố bia bọt Thi Sách ăn cánh gà chiên nước mắm. Chủ quán là anh Bảy Lộc, đến từ Hóc Môn. Lát sau Tài Ngạn đến, Năm Cam giới thiệu đây là chủ nhà hàng PLM ở quận 1, câu chuyện bị cắt ngang bởi tiếng hát phát ra từ chiếc loa sắt của người bán vé số dạo:

“Sống trên đời này người giàu sang cũng như người nghèo khó. Cuộc sống mong manh…”

Tiếng hát mê hồn như ru người vào cõi xa xăm, Năm Cam gõ chén hát theo nhưng lời khác đi:

“Mai kia chết rồi Bình Hưng Hòa giàu khó như nhau. Nào ai biết trước số phận ngày sau ông trời sẽ trao”

Tài Ngạn hỏi:

- Anh Năm chơi nhạc tù hả, học ở Chí Hòa hay Mạc Đĩnh Chi? (Tên 2 trại tạm giam, gọi theo cách thông thường).

Đó là lần đầu tiên tôi nghe nói đến nhạc tù, giọng Năm Cam chùng xuống:

- Buồn, câu này anh nghe mấy đứa nhỏ hát, có làm gì thì cũng đi Bình Hưng Hòa (tên một nghĩa trang), cái ông thầy ở Bình Thới nói sau này anh sẽ chết chẳng toàn thây…

Năm Cam và đồng phạm tại tòa.

Chẳng ngờ bói toán quàng xiên lại ngẫu nhiên thành sự thật ở nhiều năm sau, và bất ngờ là có hẳn một bài nhạc tù nói về Năm Cam với hàng triệu kết quả khi gõ từ khóa này…

Nhớ vợ nhớ con, thương mẹ già

Nhạc tù thường là những bản nhạc có giai điệu bolero, đặt lời trên nền những bản nhạc có sẵn được nhiều người biết. Nhiều bài nhạc tù nổi tiếng hơn cả bài hát gốc, nhưng không ai biết tác giả của nhạc tù là ai, không có chữ ký nào.

Bản nhạc tù tôi nghe được tương đối “có đầu có đuôi” là bản Ăn năn tại trại tạm giam một tỉnh gần TP HCM. Đêm đó như thường lệ, Lai Em (Châu Phát Lai Em - tử tội) mở màn với bài Nhẫn cỏ và rao lô tô:

“Tôi bốc con cờ ra, cờ ra con mấy, con mấy gì đây

Con hai mươi ba

Con vượn bồng con

Lên non hái trái…”

Bất chợt từ buồng giam tử tội gần buồng giam Lai Em có tiếng hát thê lương cất lên:

“Ba mươi đêm pháo giao thừa con nằm trong chốn lao tù

Trại giam bốn bức tường cao con ăn năn biết nói sao

Ngày đó lúc con còn nhỏ con quậy phá trong gia đình

Đến năm 16 con cãi lời của mẹ cha

Giờ đây khôn lớn con bơ vơ Đồng Phú ba (tên thường gọi của một trại giam ở miền Đông Nam Bộ)

…

Nhiều đêm nằm nhớ nhà

Nhớ thương mẹ già mẹ già thường hay đau ốm

Trong giây phút sau cùng mẹ nắm tay dặn dò vài câu an ủi

…

Khăn tang con quấn trên đầu đưa mẹ ra nghĩa trang buồn

Mộ sâu ba mét chiểu cao con ăn năn biết nói sao

Ngày đó đã ba mùa lúa con đã sống xa mẹ rồi

Nhắc chi chuyện cũ thêm đau lòng kẻ mồ côi

Hồn mẹ linh thiêng hãy về đây với con”

Tù rất thích bài này, đi trại giam nào tôi cũng nghe tù hát bài Ăn năn trong những đêm buồn. Có lẽ tâm trạng ăn năn hối hận, thương nhớ vợ con, mẹ già là điểm thiện lương còn lại trong những con người, cho dù đó là tội đồ hay người phạm tội lần đầu, sa chân lỡ bước vào chốn lao tù.

Và một lẽ khác, với hành vi đã được định tội, bị xã hội lên án, người quen ghẻ lạnh xem thường, vợ con là chỗ dựa cuối cùng của những người tù.

- Tù sợ nhất là bị gia đình bỏ rơi, không thăm nuôi. Mấy bố chỉ còn nước khóc lóc, kể thương kể nhớ để gia đình tội nghiệp, vào đây mà còn làm bộ làm tịch như lúc đắc ý thì chỉ có chết…

Dũng Bắc Kạn (người trong giang hồ được Dương Tự Trọng, nguyên phó giám đốc Công an Hải Phòng nhờ đưa anh là Dương Chí Dũng trốn ra nước ngoài) giải thích :

“Được thời bẻ ná bắn cung

Hết thời chỉ có cọng thun bắn ruồi!”

Tù tội nhiều và ra vẻ dửng dưng nhưng khi nghe tử tội hát tiếp những bài sau Dũng Bắc Kạn đã quay mặt vào tường để giấu những giọt nước mắt thương nhớ vợ con. Bị bắt tại Hà Nội, Dũng Bắc Kạn được di lý vào Nam bằng máy bay để ban chuyên án Năm Cam điều tra việc liên quan đến ông trùm ma túy Dũng Đui.

“Nằm phòng kỷ luật ước mơ gì hơn ước mơ anh được về đời

Thương cha nhớ mẹ, thương thằng cu tí hỏi “ba, đi về chưa?”

Chắc ba chưa về đâu, vì tòa còn đang kêu án, thời gian là án dây thun

Cố gắng thăm anh, xin em cố gắng đợi chờ, đi xong khóa này anh trở về tu luôn”

“Trở về tu luôn”, đó là câu nói quen thuộc của những người tù, với những gì họ phải trải qua, có lẽ đó là lời nói thật. Chỉ vì lòng tham, sự nghiện ngập, hay đơn giản hơn chỉ vì thiếu kềm chế, nóng giận… mà nhiều người đã phạm tội, tự hủy hoại mình và kéo theo thảm kịch cho gia đình. Chỉ có sự ăn năn hối hận thật sự và sự thông cảm của người thân mới giúp họ trở lại với cuộc sống bình thường.

Nhưng nếu chỉ như vậy nhạc tù đã trở thành “thánh ca”, “tụng ca” của những người lầm đường lạc lối, tiếc rằng nhạc của 4 bức tường khép kín còn thể hiện sự lệch lạc của những tâm hồn đầy thương tích.

Ngựa hoang không về bến sông

Giang hồ thời nào cũng vậy, nhưng trước 30/4/1975 hầu như không có nhạc tù mang màu sắc kỳ lạ điều chúng tôi sắp nói sau đây.

Lâm Chín Ngón, khi còn sống nói với tôi rằng, không có nhạc tù, những người tù ở Chí Hòa chỉ hát nhạc tình cảm, tù chính trị - sinh viên học sinh thì hát nhạc tranh đấu… nhạc tù chỉ bắt đầu xuất hiện sau những năm 80, cùng với tội phạm gây ra bởi những băng nhóm giang hồ cắc ké, phạm tội do học đòi ăn chơi…

Đó cũng là ý kiến cá nhân, nhưng soi lại nhiều bản nhạc tù mà giới trẻ trong và ngoài nhà tù thích hát thì rõ ràng có cái gì đó lệch lạc và đáng sợ trong cách nghĩ của những người trẻ này. Cũng theo Lâm Chín Ngón, giang hồ trước đây rất thích bài hát Ngựa hoang và bài Loan Mắt Nhung.

Nhưng đó không phải là nhạc tù, đó là hai bài hát viết cho phim của dòng nhạc chuyên nghiệp do những nhạc sĩ tài hoa sáng tác. Đơn cử như bài Ngựa hoang hay còn gọi Vết thù trên lưng ngựa hoang là ca khúc của nhạc sĩ Phạm Duy viết cho phim Vết thù trên lưng ngựa hoang…

“Ngựa hoang về tới bến sông rồi

Thảm cỏ bình yên dưới chân mình

Nhưng đời làm ngựa hoang chết gục

Và trên lưng nó ôi còn nguyên những vết thù”

Ca từ bay bổng, nhưng người nghe cũng dễ dàng hiểu đây là bài hát nói về con đường hoàn lương khó khăn của những người sa chân vào chốn giang hồ. Nghe các bậc tiền bối kể lại, có một thời thanh niên Sài Gòn đã chết mê chết mệt với bài hát Ngựa hoang, ca sĩ Elvis Phương còn làm tăng thêm sự mê hoặc bằng tiếng huýt sáo khi thể hiện ca khúc này.

Còn bài Loan Mắt Nhung ít được phổ biến hơn vì ca từ không có điểm nhấn ấn tượng, bài hát nói về gã giang hồ lang thang trong ngõ tối của chính cuộc đời mình, mà nhà tù là đích đến cuối cùng:

“Đường khuya vắng bước chân buồn âm thầm

Đèn khuya hiu hắt ánh điện câu

Giữa đêm sầu ngõ không màu sống lạc loài thân đơn côi

Chôn tuổi xanh chìm trong bóng tối vực sâu nhiều đắng cay

…

Lòng phố khuya bước chân còn khua dài

Tìm về thơ ấu đêm ngày qua

Khóc chi nhiều đã bao chiều chỉ riêng mình… thêm đơn côi

Qua vùng thương hận thêm tóc rối tù đày ngõ tối đam mê”

Đúng như Lâm Chín Ngón đã nói, giang hồ thời nào cũng tàn bạo và bầy hầy như nhau, nhưng hình ảnh giang hồ qua hai bài hát trên quả là quá hiền lành.