Cùng Truyện Kiều của Nguyễn Du, Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu là một trong những truyện thơ nổi tiếng của nền văn học Việt Nam. Tác phẩm này được viết bằng chữ Nôm, theo thể thơ lục bát. Ảnh: Thư viện Hán Nôm.
“Lục Vân Tiên” được nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu sáng tác vào giữa thế kỷ 19, được Trương Vĩnh Ký xuất bản thành sách lần đầu năm 1889. Hiện nay, vì được in nhiều lần, có nhiều văn bản khác nhau, có khi thêm bớt cả trăm câu thơ. Theo văn bản thường dùng hiện nay, truyện có 2.082 câu thơ lục bát, kết cấu theo lối chương hồi. Ảnh: Bìa sách Lục Vân Tiên.
“Lục Vân Tiên” được dịch giả Abel dé Michels chuyển ngữ sang tiếng Pháp năm 1899 với tên gọi “Histoire de Luc Van Tien” (Lục Vân Tiên cổ tích truyện). Ảnh: Thư viện Hán Nôm.
Trong tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu, Lục Vân Tiên quê ở huyện Đông Thành, khôi ngô tuấn tú, có tài văn võ. Nghe tin triều đình mở khoa thi, chàng từ giã thầy xuống núi tham gia. Trên đường về nhà thăm cha mẹ, gặp bọn cướp Phong Lai đang hoành hành, chàng đã một mình đánh tan bọn cướp, cứu được Kiều Nguyệt Nga. Cảm ân đức ấy, Nguyệt Nga tự họa bức chân dung chàng, giữ luôn bên mình. Vân Tiên tiếp tục cuộc hành trình, gặp và kết bạn với Hớn Minh, một sĩ tử khác. Ảnh: Truyện tranh Việt Nam.
Đánh đuổi bọn cướp, chàng về nhà thăm mẹ, rồi cùng tiểu đồng tiếp tục lên đường đi thi. Chàng ghé thăm Võ Công, người đã hứa gả con gái là Võ Thể Loan cho mình. Từ đây, Vân Tiên có thêm người bạn đồng hành là Vương Tử Trực, tới kinh đô lại gặp Trịnh Hâm, Bùi Kiệm. Thấy Vân Tiên tài cao, Hâm, Kiệm sinh lòng đố kỵ, ghen ghét. Lúc sắp vào trường thi, Vân Tiên nhận được tin mẹ mất, liền bỏ thi trở về quê chịu tang. Dọc đường về, chàng đau mắt nặng, rồi bị mù cả hai mắt, bị Trịnh Hâm lừa đẩy xuống sông. Nhờ giao long dìu đỡ đưa vào bãi, Vân Tiên được gia đình ông ngư cứu mạng.
Sau kiếp nạn bị Trịnh Hâm đẩy xuống sông, Lục Vân Tiên lại bị Võ Công khinh rẻ và bị Võ Thể Loan gạt bỏ vào hang núi Thương Tòng. May được cho thuốc chữa mắt, Vân Tiên may mắn gặp lại người bạn tốt Hớn Minh. Chàng đón Vân Tiên về dưỡng bệnh. Khoa thi năm ấy, Tử Trực đỗ thủ khoa, trở lại nhà họ Võ hỏi thăm tin tức Vân Tiên. Võ Công ngỏ ý muốn gả Thể Loan, bị Tử Trực cự tuyệt và mắng thẳng vào mặt. Võ Công hổ thẹn ốm chết. Ảnh: Tủ sách văn học.
Nghe tin Lục Vân Tiên chết, Kiều Nguyệt Nga thề sẽ thủ tiết suốt đời. Thái sư đương triều hỏi nàng cho con trai không được, đem lòng thù oán, tâu vua bắt Nguyệt Nga đi cống giặc Ô Qua. Thuyền đi tới biên giới, nàng mang theo bức hình Vân Tiên nhảy xuống sông tự tử. Phật Bà Quan Âm đưa nàng dạt vào vườn hoa nhà họ Bùi. Bùi Công nhận nàng làm con nuôi, nhưng Bùi Kiệm lại đòi lấy nàng làm vợ. Nguyệt Nga phải trốn khỏi nhà họ Bùi, vào rừng nương tựa một bà lão dệt vải. Ảnh: NXB Văn hóa dân tộc.
Sau khi mắt sáng lại, Lục Vân Tiên trở về nhà thăm cha, viếng mộ mẹ, thăm cha của Kiều Nguyệt Nga. Đến khoa thi, chàng đỗ trạng nguyên, được nhà vua cử đi dẹp giặc Ô Qua. Đánh tan giặc, Vân Tiên một mình lạc trong rừng và gặp lại Nguyệt Nga. Chàng về triều tâu hết sự tình, kẻ gian ác bị trừng trị, người nhân nghĩa được đền đáp, Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga sum vầy hạnh phúc, kết thành đôi lứa. Theo các nhà phê bình văn học, mục đích chính của Nguyễn Đình Chiểu khi viết Lục Vân Tiên là để truyền dạy đạo lý làm người, coi trọng tình nghĩa giữa người với người: Tình cha con, mẹ con, tình nghĩa vợ chồng, bè bạn, tình yêu thương, cưu mang, đùm bọc những người gặp khó khăn, hoạn nạn. Trang: Báo Bình Phước.
