Chi tiết về thỏa thuận hòa bình Trung Đông của Mỹ sẽ được đưa ra sau tháng Ramadan (đầu tháng 6 tới) nhưng đã có những thông tin rò rỉ rằng thỏa thuận này không chắc có giải pháp hai nhà nước mà chỉ chứa một số đề xuất để cải thiện cuộc sống của người Palestine ở cấp độ kinh tế, cũng như yêu cầu sự nhượng bộ từ cả hai phía của Israel và Palestine. Dù vẫn còn là bản thảo nhưng thỏa thuận đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ của Palestine và các nước Arab. Nhiều chuyên gia cho rằng kế hoạch sẽ thất bại và có thể sẽ là một thảm họa.

“Thỏa thuận thế kỷ” do con rể Tổng thống Trump, Jared Kushner thiết kế liệu có mang lại hòa bình cho Trung Đông. Ảnh: Reuters.

Rò rỉ chi tiết của thỏa thuận hòa bình Trung Đông

Cố vấn Nhà Trắng Jared Kushner, con rể của Tổng thống Mỹ Donald Trump đồng thời là “kỹ sư” của thỏa thuận hòa bình Trung Đông hay còn gọi là “thỏa thuận thế kỷ” vừa cho biết các chi tiết của thỏa thuận này sẽ được đưa ra vào đầu tháng 6 và sau khi Thủ tướng Benjamin Netanyahu thành lập một liên minh nhiệm kỳ thứ 5. Ông Kushner nói rằng kế hoạch này "đòi hỏi sự nhượng bộ của phía Palestine và Israel cũng như sẽ giải quyết tất cả các vấn đề về tình trạng cuối cùng".

Tuy nhiên theo nhiều nguồn tin cao cấp của Mỹ tiết lộ rằng kế hoạch này không đề cập tới việc thành lập một nhà nước Palestine mà chỉ có một số "đề xuất thiết thực" để cải thiện cuộc sống của người Palestine ở cấp độ kinh tế. Thỏa thuận cung cấp các khuyến khích kinh tế để nhận được sự công nhận của người Arab đối với Israel, nhưng vẫn giữ Palestine ở trong tình trạng hiện tại, không có chủ quyền hay nhà nước.

Trước đó, ông Kushner nói đã tìm ra cách và giải pháp công bằng cho kế hoạch hòa bình đồng thời nhấn mạnh thỏa thuận này sẽ dựa trên bốn trụ cột - tự do, tôn trọng, an ninh và cơ hội cho tất cả các bên liên quan. Tổng thống Donald Trump thì tin rằng chính quyền của ông có khả năng tìm ra cách giải quyết cuộc xung đột với thỏa thuận về thế kỷ. Như mọi tuyên bố khác, chính quyền Mỹ đều có sự chuẩn bị kỹ lưỡng nhất là phản ứng của các bên và dư luận quốc tế.

Cố vấn Nhà Trắng Jared Kushner, đặc phái viên về Trung Đông Jason Greenblatt lẫn Tổng thống Donald Trump đã có nhiều cuộc gặp tham vấn và công du tới khu vực Trung Đông, Israel trong suốt một năm qua để tham vấn cho thỏa thuận này.

Dù kế hoạch chưa được công bố nhưng nhiều chuyên gia cho rằng nó thiên vị cho cho đồng minh Israel của Mỹ. Bằng chứng là việc chuyển Đại sứ quán Mỹ từ Tel Aviv tới Jerusalem hay việc đóng cửa đại sứ quán Mỹ tại Bờ Tây, tuyên bố Cao nguyên Golan thuộc chủ quyền của Israel cũng như việc công bố kế hoạch chỉ khi ông Benjamin Netanyahu giành thắng cử nhiệm kỳ thứ 5.

Tuy nhiên, đặc phái viên Jason Greenblatt nói rằng thỏa thuận này dựa trên cơ sở hai bên sẵn sàng đàm phán và phủ nhận sự thiên vị của kế hoạch đối với phía Israel. Ông Jason Greenblatt cho rằng các đảng Israel và Palestine sẽ "hài lòng với một số phần của kế hoạch và không hài lòng với các phần khác". Ông Greenblatt cảnh báo các bên có thể bỏ lỡ một cơ hội quan trọng, đặc biệt là người Palestine khi từ chối trung gian Mỹ nếu bác bỏ thỏa thuận này.

"Thỏa thuận thế kỷ bị từ chối và đã chết"

Palestine luôn phản đối thỏa thuận này và đã ngừng liên lạc với chính quyền Mỹ kể từ tháng 12/2017 khi Mỹ tuyên bố Jerusalem là thủ đô của Israel. Palestine đã mất niềm tin vào chính quyền của Tổng thống Donald Trump với tư cách là một nhà trung gian hòa giải. Thư ký của Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) Saeb Erekat, cho biết “sẽ không có hòa bình nếu không thành lập một nhà nước Palestine trong biên giới năm 1967 với Đông Jerusalem là thủ đô".

Các nguồn tin khu vực cho rằng, chính quyền Mỹ đang tiếp cận vấn đề ngày theo một cách khác khi đàm phán với các nước Arab khác về thỏa thuận thế kỷ, chứ không phải lãnh đạo Palestine. Nhưng dường như chính quyền Palestine cũng nắm được nội dung của thỏa thuận này.

Theo Tổng thư ký PLO Saeb Erekat thỏa thuận sẽ bao gồm việc sáp nhập các khối định cư lớn ở Bờ Tây tới Israel, tuyên bố của một quốc gia Palestine phi quân sự, duy trì sự kiểm soát an ninh của Israel và công nhận Israel là một quốc gia Do Thái. Tuy nhiên, Tổng thống Mahmoud Abbas nói rằng nó sẽ không được thông qua và "thỏa thuận thế kỷ đã chết". Phía Palestine cho rằng Mỹ đã nhầm lẫn nếu họ nghĩ rằng hòa bình được tạo ra bởi áp lực, đe dọa và áp đặt.

Các chuyên gia khu vực cũng cho rằng, chính quyền Donald Trump trước khi bắt đầu kế hoạch nên lấy được lòng tin của người Palestine để trở lại với tư cách là một nhà trung gian hòa bình và hợp pháp.

Các nước Arab tuyên bố sẽ không tán thành bất kỳ kế hoạch hòa bình nào không bao gồm tình trạng của Jerusalem hoặc quyền trở về của người tị nạn Palestine. Trong một hội nghị giữa Tổng thống Abbas với Ngoại trưởng các nước Arab tại Cairo mới đây, các bên đã tuyên bố sẽ bác bỏ mọi thỏa thuận về vấn đề Palestine nếu không phù hợp với các tài liệu tham khảo quốc tế, đồng thời nhấn mạnh rằng một thỏa thuận như vậy sẽ không thành công trong việc đạt được hòa bình lâu dài và toàn diện ở Trung Đông. Đi đầu trong các quyền này là quyền của người dân Palestine trong việc "tự quyết và thành lập một quốc gia độc lập và có chủ quyền trên đường biên giới ngày 4 tháng 6 năm 1967 với Đông Jerusalem là thủ đô".

Quan điểm của một số nước châu Âu cũng rất rõ ủng hộ “giải pháp hai nhà nước cho cuộc xung đột giữa Israel và Palestine phải phù hợp với các thông số trong quá khứ, dựa trên đường biên giới trước năm 1967”.

Thỏa thuận sẽ thất bại?

Vì kế hoạch của Mỹ được cho là phục vụ lợi ích của chính nước Mỹ và đồng minh chiến lược Israel, nên nhiều chuyên gia nhận định ông Kushner sẽ thất bại khi công bố thỏa thuận thế kỷ này và đó sẽ là một thảm họa. Các nhà phân tích cho rằng, vấn đề không chỉ đơn giản là sự ràng buộc chính trị sâu sắc giữa người Israel và người Palestine mà còn ở chỗ chính quyền Donald Trump không có khả năng vừa là bạn với Israel vừa là người môi giới cho hòa bình giữa người Israel và Palestine.

Việc Israel sáp nhập các bộ phận của Bờ Tây, nếu được thực hiện ngoài thỏa thuận với người Palestine, sẽ gây ra các phản ứng từ các quốc gia Arab và châu Âu. Đây cũng là sự vi phạm các cam kết pháp lý của Israel theo các nghị quyết của Liên Hợp Quốc và các thỏa thuận giữa Israel và Palestine hiện có dẫn đến việc Israel có thể bị quốc tế trừng phạt. Hơn nữa, sự thôn tính có thể sẽ là hồi chuông báo tử cho sự hợp tác an ninh giữa Israel và Palestine. Theo các chuyên gia, những động thái này ngoài việc kích hoạt một vòng xoáy tiêu cực trong quan hệ Mỹ-Israel, Israel-Palestine và Mỹ-Arab, kế hoạch sẽ làm chệch hướng chiến dịch gây áp lực tối đa của Mỹ đối với Iran.

Đánh giá triển vọng kế hoạch của ông Kushner, nhiều chuyên gia nói rằng 99% thất bại nhưng vẫn còn 1%. Dù mong manh nhưng chính quyền Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump có khả năng vẫn thúc đẩy.