Tẩu hỏa nhập ma là thuật ngữ được một số chuyên gia y học công nhận là rối loạn tâm sinh lý, song đến nay vẫn gây nhiều tranh cãi.

Trong truyện kiếm hiệp, đặc biệt là tác phẩm của nhà văn Kim Dung, thuật ngữ tẩu hỏa nhập ma được đề cập rất nhiều lần, nó miêu tả trạng thái của một người luyện công bị thiên sai đi đến khủng hoảng tâm thần và đảo lộn hết các trạng thái sinh lý, thậm chí có thể dẫn đến điên loạn hay mất mạng, nó là điều đại kỵ của võ lâm. Trường hợp cá biệt khi nghịch chuyển huyết dịch vô tình đả thông kinh mạch toàn thân nâng cao nội lực. Khái niệm giật gân này mang tính chất kích thích tâm lý người xem rất mạnh, tên gọi nghe cũng ấn tượng. Cho nên, nó rất dễ đi vào đời thường và trở thành một định kiến khó giải.

Thực tế, không tồn tại bất cứ một hiện tượng nào gọi là tẩu hỏa nhập ma. Trong các sách tu luyện chính thống xưa nay, chưa từng có khái niệm tẩu hỏa nhập ma. Chúng ta có thể đọc các cuốn sách tu luyện nổi tiếng như “Đan Kinh”, “Đạo Tạng”, “Tính Mệnh Khuê Chỉ” hay nội gia quyền của Thái Cực Quyền, trong các sách đó chưa bao giờ nhắc đến hiện tượng tẩu hỏa nhập ma. 

Nhậm Ngã Hành trong phim Tiếu ngạo giang hồ do hấp thụ nội công của nhiều môn phái dẫn đến mất mạng.

Thực tế thì một số người tu luyện có thể có biểu hiện khác thường khiến người khác khó lý giải. Có thể khi họ tu luyện có chút thành tựu sẽ được nhìn thấy những hiện tượng ở các không gian khác, họ đi chia sẻ những điều đó. Chắc chắn là những hiện tượng đó không thể dùng khái niệm của người thường để lý giải cho nên người ta bảo họ bị tẩu hỏa nhập ma. Hoặc có những người khi luyện công không làm chủ được mình, để cho những sinh mệnh ở không gian khác điều khiển tư tưởng của mình, làm ra những hành động kỳ quặc… đó chẳng qua là do ý thức họ không đủ mạnh nên mới bị bên ngoài can thiệp. Cũng giống như những người yếu bóng vía bị ma nhập vậy.

Ngoài đời thực, tẩu hỏa nhập ma được y học Trung Quốc gọi là rối loạn khí công, ám chỉ các rối loạn sinh lý hoặc tâm lý xảy ra trong hoặc sau khi luyện khí công, nguyên nhân do luyện công sai cách. Những hiện tượng tương tự cũng được ghi nhận ở các bộ môn tự thực hành như yoga (hội chứng Kundalini), thiền, thôi miên.

Theo cuốn sách Qigong for Treating Common Ailments cho hay trong khí công, tẩu hỏa nhập ma được cho là do thực hành không đúng:

- Người dạy thiếu kinh nghiệm hoặc không đủ trình độ.

- Hướng dẫn không chính xác.

- Thiếu kiên nhẫn.

- Trở nên sợ hãi, khó chịu, bối rối hoặc nghi ngờ trong quá trình tập luyện khí công.

- Không tập trung tập luyện.

Cuốn Chinese Medical Qigong của tác giả Liu Tian Jun và Qiang Xiao Mei thì chia triệu chứng tẩu hỏa nhập ma ra hai loại: triệu chứng thể chất (đau đầu, ngực, lưng, bụng, chân tay hoặc toàn bộ cơ thể) và triệu chứng tâm thần (suy nhược thần kinh, rối loạn cảm xúc, ảo giác, hoang tưởng).

Trong ấn bản thứ hai của Phân loạn Rối loạn Tâm thần Trung Quốc do Hiệp hội Tâm thần Trung Quốc phát hành, chẩn đoán hội chứng rối loạn khí công dựa trên những tiêu chí sau:

- Chủ thể hoàn toàn bình thường trước khi luyện công.

- Các phản ứng tâm lý và sinh lý xảy ra trong hoặc sau khi luyện khí công.

- Phàn nàn về các cảm giác bất thường trong hoặc sau khi luyện khí công.

- Các tiêu chí trên không liên quan đến các rối loạn tâm thần khác như tâm thần phân liệt, rối loạn cảm xúc và loạn thần kinh chức năng.

Ở phương Tây, hiện tượng rối loạn khí công không được ghi nhận cho đến khi kỹ thuật luyện khí công trở nên phổ biến. Giới y khoa phương Tây đã ghi nhận tình trạng bất thường ở một số người luyện khí công, gọi là "phản ứng loạn thần khí công". 

Nhân vật Âu Dương Phong trong phim Anh hùng xạ điêu bị tẩu hỏa nhập ma.

Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê Bệnh tâm thần của Hiệp hội Tâm thần Mỹ xếp phản ứng loạn thần khí công vào danh sách các hội chứng liên quan đến văn hóa. Phần mô tả như sau: "Thuật ngữ chỉ giai đoạn cấp tính, có giới hạn thời gian; đặc trưng bởi dấu hiệu loạn thần kinh, hoang tưởng cùng các triệu chứng tâm thần hoặc không tâm thần khác; có thể xảy ra sau khi thực hành phương pháp tăng cường sức khỏe dân gian của Trung Quốc là khí công. Những người luyện tập quá đà dễ rơi vào tình trạng này".

Rối loạn khí công hay tẩu hỏa nhập ma được một bộ phận chuyên gia y khoa thừa nhận, mối quan hệ nhân quả giữa khí công và hiện tượng này vẫn còn chưa rõ ràng. Những người tập khí công tin rằng tẩu hỏa nhập ma do thực hành không đúng cách như bị hướng dẫn sai, thiếu kiên nhẫn, sợ hãi và ngờ vực trong lúc luyện công, thiếu tập trung và làm rối loạn dòng chảy năng lượng. Đồng ý với quan điểm này, trên tờ BMJ, tiến sĩ Kevin Chen từ Khoa Tâm thần, Đại học Maryland (Mỹ) chuyên nghiên cứu về khí công cho biết phần lớn người bị tẩu hỏa nhập ma không được giám sát khi luyện khí công mà tự ý thực hành. Tuy nhiên, ông lưu ý cũng có một số trường hợp tưởng rối loạn khí công thực chất thì không phải.

Trong khi đó, các nhà tâm thần học phương Tây lập luận khí công giống như tác nhân gây stress. Bản thân người bị tẩu hỏa nhập ma vốn đã dễ mắc một rối loạn tâm thần nào đó như tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực, rối loạn stress sau sang chấn và chính tác động của khí công khiến họ phát bệnh.