Khi điều tra vụ nổ kinh hoàng ở Beirut, các quan chức chỉ ra nguyên nhân khả thi: lô phân bón khổng lồ được lưu trữ ở cảng Beirut trong nhiều năm mà không có biện pháp an toàn, bất chấp cảnh báo của giới chức địa phương.

Theo CNN, chuyến hàng 2.750 tấn ammonium nitrate cập cảng Beirut trên con tàu thuộc sở hữu của người Nga vào năm 2013. Điểm đến của tàu MV Rhosus là Mozambique. Tuy nhiên, do khó khăn tài chính gây nên tình trạng bất ổn với thủy thủ đoàn người Nga và Ukraine, con tàu phải vào Beirut.

Người bị thương bước trên đường phố Beirut sáng 5/8. Ảnh: AP.

Từ khi cập cảng Beirut, con tàu này chưa bao giờ rời đi, Cục trưởng Cục Hải quan Li Băng Badri Daher cho biết. Ông Daher và những người khác nhiều lần cảnh báo rằng lô hàng này không khác gì "một quả bom nổi".

"Vì mức độ nguy hiểm cao do bảo quản hàng hóa trong điều kiện khí hậu không thích hợp, chúng tôi lần nữa yêu cầu cơ quan quản lý cảng tái xuất hàng ngay lập tức để đảm bảo an toàn của cảng và những người làm việc trong đó", người tiền nhiệm của ông Daher, Chafic Merhi, viết trong thư gửi cho một thẩm phán liên quan đến vụ việc năm 2016.

Giới chức Li Băng hiện không nêu đích danh tàu MV Rhosus là nguồn gốc của hóa chất đã phát nổ ở Beirut hôm 4/8. Tuy nhiên, Thủ tướng Li Băng Hassan Diab cho biết vụ nổ kinh hoàng này là do 2.750 tấn ammonium nitrate gây ra.

Ông nói thêm rằng chất này đã nằm tại kho cảng trong 6 năm mà không có biện pháp an toàn, "gây nguy hiểm cho công dân".

Con tàu chở 2.750 tấn ammonium nitrate cập cảng Beirut năm 2013. Ảnh: Al Khaleeji.

Giám đốc Tổng cục An ninh của Li Băng cũng cho biết "vật liệu dễ nổ" đã bị tịch thu nhiều năm trước và cất giữ trong nhà kho, nơi cách khu mua sắm và giải trí về đêm của Beirut chỉ vài phút đi bộ.

Hai vụ nổ lớn hôm 4/8 ở thủ đô Beirut đã khiến ít nhất 135 người chết và 5.000 người bị thương.

Quả bom nổi

Năm 2013, tàu MV Rhosus khởi hành từ Batumi, Gruzia, với đích đến là Mozambique, theo hồ sơ vận tải và lời kể của thuyền trưởng Boris Prokoshev.

Tàu chở 2.750 tấn ammonium nitrate, hóa chất thường được dùng làm phân bón và mìn nổ để khai thác mỏ.

Con tàu dừng lại ở Hy Lạp để tiếp nhiên liệu. Đó cũng là lúc chủ tàu nói với các thủy thủ rằng ông hết tiền và họ sẽ phải lấy thêm hàng để trang trải chi phí đi lại. Vì vậy, con tàu phải đi đường vòng để đến Beirut.

Mảnh vỡ bên trong tòa nhà Quốc hội Li Băng hôm 5/8. Ảnh: AFP.

MV Rhosus thuộc sở hữu của công ty Teto Shipping. Thủy thủ đoàn cho biết đây là công ty của Igor Grechushkin, doanh nhân Nga cư trú tại Cộng hòa Síp.

Khi đến Beirut, MV Rhosus bị cơ quan quản lý cảng địa phương bắt giữ do "vi phạm nghiêm trọng trong việc điều hành tàu", chưa thanh toán phí cho cảng và khiếu nại từ thủy thủ đoàn Nga và Ukraine, CNN cho biết.

MV Rhosus đã nằm lại Beirut kể từ đó.

Các thủy thủ phải ở trên tàu trong 11 tháng với rất ít đồ tiếp tế, ông Prokoshev nói. "Tôi viết thư cho Tổng thống Putin mỗi ngày. Cuối cùng, chúng tôi phải bán nhiên liệu để lấy tiền thuê luật sư vì không ai giúp đỡ. Chủ tàu thậm chí không cung cấp thức ăn hay nước uống cho chúng tôi", ông Prokoshev nói trong phỏng vấn trên đài Echo Moscow hôm 5/8.

Cuối cùng, họ phải bỏ con tàu lại. "Theo thông tin của chúng tôi, thủy thủ đoàn Nga sau đó đã được hồi hương. Họ không được trả tiền lương", Liên đoàn Thuyền viên Nga nói với CNN.

"Lúc đó, trên tàu có hàng hóa đặc biệt nguy hiểm - ammonium nitrate. Cơ quan quản lý cảng Beirut không cho phép dỡ hàng hoặc chuyển hàng sang tàu khác", Liên đoàn Thuyền viên Nga cho biết.

Năm 2014, ông Mikhail Voytenko, người điều hành một trang web theo dõi hoạt động hàng hải, gọi con tàu này là "quả bom nổi".

Bỏ ngoài tai lời cảnh báo

Theo các email trao đổi giữa ông Prokoshev và luật sư Charbel Dagher ở Beirut - người đại diện cho thủy thủ đoàn ở Li Băng - số ammonium nitrate này đã được dỡ xuống tại cảng Beirut vào tháng 11/2014 và được cất giữ trong nhà kho.

Số hóa chất nằm tại kho trong 6 năm, bất chấp nhiều lần Cục trưởng Hải quan Li Băng Badri Daher cảnh báo về sự nguy hiểm của chúng.

Tài liệu tòa án CNN có được tiết lộ rằng ông Daher và người tiền nhiệm của ông, Merhi, đã nhiều lần yêu cầu tòa án Beirut xử lý số hàng nguy hiểm này từ năm 2014.

Thậm chí, ông Daher từng đề nghị bán số hóa chất này cho quân đội Li Băng, nhưng vô ích.

Nhà chức trách tuyên bố Beirut là "thành phố bị thảm họa" vào hôm 5/8. Ảnh: Getty.

Ông Daher xác nhận với CNN hôm 5/8 rằng văn phòng của ông gửi "tổng cộng 6 lá thư cho các cơ quan pháp luật" nhưng nhà chức trách chưa trả lời bất kỳ lá thư nào.

Ông Daher nói: “Đáng lẽ cảng vụ không cho phép tàu bốc dỡ hóa chất ở cảng. Số hóa chất này ban đầu được chuyển đến Mozambique, không phải Li Băng".

Hôm 5/8, Tổng giám đốc Cảng Beirut Hassan Kraytem nói với truyền hình địa phương OTV: "Chúng tôi đã cất hóa chất trong kho số 12 tại cảng Beirut theo lệnh của tòa án. Chúng tôi biết rằng chúng là vật liệu nguy hiểm, nhưng không đến mức đó".

Ông Kraytem cũng nói rằng vấn đề loại bỏ vật liệu nổ đã được cơ quan an ninh và hải quan nêu ra nhưng chưa được "giải quyết".

"Cơ quan Hải quan và An ninh Nhà nước đã gửi thư tới nhà chức trách yêu cầu loại bỏ hoặc tái xuất khẩu số hóa chất này từ sáu năm trước, và chúng tôi đã chờ đợi vấn đề này được giải quyết từ đó đến nay, nhưng vô ích", ông Kraytem cho biết.

Ông Kraytem cũng nói thêm rằng cửa nhà kho được bảo trì chỉ vài giờ trước khi vụ nổ xảy ra hôm 4/8.

"Chúng tôi đã được An ninh Nhà nước yêu cầu sửa một cánh cửa của nhà kho và chúng tôi đã làm điều đó vào buổi trưa. Nhưng tôi không biết chuyện gì xảy ra vào buổi chiều", ông nói.

Ammonium nitrate

Ammonium nitrate có liên quan đến các vụ nổ công nghiệp chết người trong quá khứ và hóa chất này phải được xử lý cẩn thận.

"Đã có một số vụ nổ xảy ra vì bảo quản ammonium nitrate không đúng cách. Có thể kể đến vụ nổ ở Oppau, Đức; ở Galveston Bay, Texas và gần đây tại West ở Waco, Texas và Thiên Tân ở Trung Quốc", Andrea Sella, giáo sư Hóa học vô cơ tại Đại học College London, nói với Science Media Centre.

"Đây là thất bại nghiêm trọng trong việc áp dụng quy định bởi vì các quy định về việc bảo quản ammonium nitrate thường rất rõ ràng. Việc chứa số hóa chất lớn như vậy trong 6 năm mà không được để ý rõ ràng là để chờ tai nạn xảy ra".

Quang cảnh sau vụ nổ nhà kho hóa chất ở Thiên Tân, Trung Quốc vào năm 2015. Ảnh: AP.

Những tai nạn trước đó liên quan đến chất này đã dẫn đến việc cải thiện quy định để lưu giữ chúng một cách an toàn, phó giáo sư Stewart Walker từ trường Pháp y, Môi trường và Hóa học Phân tích tại Đại học Flinders ở Adelaide, Australia, nói với CNN. Quy định đó nói rằng ammonium nitrate phải được để xa khu dân cư.

"Cả hai vấn đề này sẽ được đưa ra điều tra vì họ có lượng ammonium nitrate khổng lồ, có thể không được lưu trữ một cách thích hợp và đặt ở khu vực đông người", ông Walker nói thêm.