Theo quy định tại Điều 85, Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) năm 2014, mức đóng của người lao động tham gia BHXH bắt buộc được quy định rõ: Người lao động hằng tháng đóng bằng 8% mức tiền lương tháng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Tuy nhiên, Khoản 3, Điều 89 Luật BHXH năm 2014 cũng quy định mức trần tiền lương tháng đóng BHXH bắt buộc như sau: Trường hợp tiền lương tháng của người lao động cao hơn 20 lần mức lương cơ sở thì tiền lương tháng đóng BHXH chỉ bằng 20 lần mức lương cơ sở.

Thông tin từ BHXH Việt Nam, cả nước có khoảng 3,4 triệu người nhận lương hưu, trợ cấp BHXH với mức hưởng bình quân 4,6 - 5,6 triệu đồng mỗi tháng. Trong đó có 471 người hưởng trên 20 triệu đồng/tháng trở lên (chiếm tỷ lệ 0,013%). Người hưởng cao nhất nước hiện sống tại TPHCM với mức lương hưu 124,7 triệu đồng. Nhóm hưởng cao đều là lãnh đạo công ty tư nhân, liên doanh, doanh nghiệp nước ngoài tại Việt Nam.

Tại sao khống chế trần đóng bảo hiểm xã hội? (ảnh minh họa: Internet).

Trao đổi trên báo Vnexpress, một lãnh đạo ngành BHXH cho biết trước năm 2008 Luật Bảo hiểm xã hội 2006 không khống chế trần đóng BHXH bắt buộc nên nhiều người chọn đóng theo thu nhập, thậm chí bằng ngoại tệ khi quy đổi ra tiền Việt tới 200 triệu đồng. Sau giai đoạn trên, những người này tiếp tục đóng ở mức tối đa nên hưởng lương hưu cao. Việc không có trần đóng BHXH bắt buộc khiến mức đóng chênh lệch nhiều lần, tạo khoảng cách lớn về lương hưu giữa lãnh đạo doanh nghiệp với người lao động, khu vực Nhà nước với khối tư nhân. Đặc biệt công chức, viên chức Nhà nước vẫn đóng trên nền tiền lương cơ sở nhân với hệ số nên tiền lương hưu không cao.

Để rút ngắn khoảng cách trên, khi sửa đổi Luật BHXH 2006, các cơ quan thống nhất ra quy định khống chế trần tiền đóng BHXH hàng tháng bằng 20 lần mức lương cơ sở (hiện tại khoảng 29,8 triệu đồng).

“Khống chế trần đóng nhằm điều chỉnh chênh lệch lương hưu cao - thấp, phù hợp với thu nhập và mức sống trung bình của toàn xã hội, không phải vì lo ngại ảnh hưởng tới quỹ hưu trí. Vì trên thực tế, những người này cũng đã đóng khoản tiền rất cao vào quỹ”, lãnh đạo ngành BHXH giải thích.

Nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động Thương binh và Xã hội (LĐTB&XH) Phạm Minh Huân cho biết, hưu trí dựa trên đóng góp vào Quỹ BHXH là tầng an sinh cơ bản nên tiền đóng ở mức vừa phải để lương hưu không chênh lệch quá lớn.

Ngoài khống chế trần đóng, cơ quan quản lý khi ấy cũng nhìn ra thực tế mỗi lần điều chỉnh lương hưu với tỷ lệ chung sẽ ngày càng tạo ra khoảng cách lớn.

Nguyên Thứ trưởng Phạm Minh Huân lấy ví dụ, nếu điều chỉnh 10% trên mặt bằng lương hưu bình quân 4 triệu đồng, tiền tăng thêm là 400.000 đồng mỗi tháng mỗi người. Nhưng với người lương hưu cao 100 triệu đồng chẳng hạn, số tiền tăng thêm là 10 triệu đồng.

Bên cạnh ưu điểm, việc khống chế trần đóng BHXH bắt buộc cũng tạo bất cập khi người thu nhập cao không thể đóng vượt trần để nâng tiền lương hưu mức cao dù rất mong muốn, nhất là người làm việc ngoài Nhà nước, lãnh đạo doanh nghiệp hoặc người có trình độ. Vì vậy, Luật BHXH 2014 có thêm chính sách bảo hiểm hưu trí bổ sung để người có nhu cầu đóng cao hơn được chuyển sang tầng này.

Theo đó, bảo hiểm hưu trí bổ sung chính thức triển khai từ năm 2018. Cơ chế tạo lập quỹ từ sự tự nguyện đóng góp của lao động và chủ sử dụng dưới hình thức tiết kiệm cá nhân, được bảo toàn và tích lũy thông qua hoạt động đầu tư theo quy định. Nhà nước không hỗ trợ đóng góp, không đảm bảo về kết quả đầu tư và mức chi trả mà chỉ khuyến khích phát triển thông qua ưu đãi về thuế.

Bộ Tài chính hiện cấp chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ quản lý quỹ hưu trí bổ sung tự nguyện cho 4 doanh nghiệp. Các công ty này đang vận hành 5 quỹ hưu trí bổ sung với 890 người tham gia, tài sản ròng 84,6 tỷ đồng.

Theo Bộ Tài chính, đây là chính sách tự nguyện nên cần thời gian để doanh nghiệp lẫn lao động nắm bắt thông tin. Chính sách thuế với người tham gia đóng góp chưa thực sự ưu đãi nên triển khai chậm, chưa hấp dẫn.

Tại dự thảo Nghị định điều chỉnh lương hưu, trợ cấp BHXH và trợ cấp hàng tháng, thực hiện từ ngày 1/7/2023, Bộ LĐTB&XH đề xuất 8 nhóm đối tượng được tăng lương hưu, trợ cấp năm 2023, mức tăng thêm 12,5 - 20,8% tùy từng nhóm đối tượng. Theo tính toán của Bộ LĐTB&XH, dự kiến có khoảng 3,4 triệu người được điều chỉnh tăng lương hưu theo phương án trên.