Tuy không được ghi chép đầy đủ nhưng sử sách cũng nhắc đến một số trường hợp hỏa hoạn, đặc biệt là các vụ cháy xảy ra ở kinh thành Thăng Long thời Hậu Lê, thí dụ một vụ hỏa hoạn lớn được chính sử nhắc tới như sau: "Ở kinh thành có cháy lớn, cháy lan mất hơn vài trăm nhà, có người chết cháy" (Đại Việt sử ký toàn thư). Vụ cháy này xảy ra vào ngày 11 tháng 5 năm Giáp Dần (1434).
Hay như vụ cháy lớn vào tháng 6 năm Tân Mùi (1631) khiến triều thần phải hộ tống vua Lê Thần Tông lánh ra ngoại thành trú tạm tại nhà một viên quan có tước Hoa Dương hầu, bốn ngày sau khi đám cháy được khắc phục, vua mới ngự giá về hoàng cung. Nguyên nhân hỏa hoạn do sự bất cẩn trong kho huấn luyện quân sự, kho đó ở ven sông Hồng, chúa Trịnh Tráng ngồi "ngự ở Đông Lâu, sai đào sông cho thuyền đánh nhau và tập bắn thì có lửa cháy từ đầu sông. Lửa cháy lan đến cửa bên trái của Vương phủ, phố phường hai bên và các nhà Triều Nguyên, Triều Đường trong thành nội" (Đại Việt sử ký toàn thư).
Một vụ hỏa hoạn. Ảnh minh họa.
Trong tác phẩm "Bản tường trình về Đàng Ngoài năm 1626" của một giáo sĩ người Ý tên là Giuliano Baldinotti đến Thăng Long khi ấy để xin triều đình cho truyền đạo, ông cũng nhắc đến tình trạng hỏa hoạn như sau: "Trong kinh thành có nhiều ao, vũng nước lớn, cho phép người ta có thể dập tắt ngay đám lửa khi nó cháy bén vào các nhà. Có nhiều đám cháy thiêu huỷ 5, 6 nghìn nóc nhà".
Phòng cháy chữa cháy là vấn đề rất quan trọng, chính vì vậy trong pháp luật Việt Nam thời xưa ngoài các quy định về phòng cháy còn có nhiều quy định liên quan đến chữa cháy và xử lý thủ phạm gây ra hỏa hoạn. Thí dụ trong "Quốc triều hình luật" (còn gọi là bộ luật Hồng Đức), tại điều 610 quy định: "Thấy lửa bốc cháy nên báo mà không báo, chạy đến cứu mà không làm thì xử tội nhẹ hơn kẻ gây hỏa hoạn hai bậc. Quan quân canh giữ cung điện, kho lẫm, coi tù đều không được rời vị trí đi cứu hỏa, trái luật thì đánh 80 trượng".
Tại điều 617 quy định: "Ở kinh thành để xảy ra hỏa hoạn, cháy nhà mình thì bị phạt 80 trượng, nếu để cháy lan sang nhà người khác thì phạt 80 trượng và đem bêu riếu trước công chúng 3 ngày, phạt 10 quan tiền sung công; để cháy ở hương thôn thì giảm một bậc tội. Trong cấm thành nếu làm cháy lan đến nhà tông miếu, cung điện và các kho tàng thì xử tội lưu... Thưởng cho người bắt kẻ gây hỏa hoạn như việc thưởng cho kẻ bắt được trộm cướp".
Một văn bản pháp luật khác là "Lê triều hội điển" ở phần Hình thuộc có lệ phạt trượng đối với việc gây hỏa hoạn như sau: "Phàm các nơi phố xá, quân phòng trong kinh thành bị hỏa hoạn, tự làm cháy nhà mình, phạt 80 trượng. Làm cháy lây sang nhà người khác, phạt 80 trượng, chịu tội 3 ngày, phạt 10 quan tiền quý. Nếu bị kẻ gian phóng hỏa thì được xá tội"…
Hải Thượng Lãn ông Lê Hữu Trác, từ thực tế quan sát, bậc danh y nổi tiếng này đã tổng kết nguyên nhân gây cháy, cách thức phòng chống bằng một bài thơ ngắn, trong đó có câu nhắc nhở như sau:
Phòng hỏa quan trọng vô cùng,
Giữ gìn cuộc sống, đề phòng hỏa thương.
