Trong đó có một thay đổi căn bản. Nếu như trước đây, đại diện Viện kiểm sát (VKS) giữ quyền công tố tại tòa được ngồi trên, ngang hàng với hội đồng xét xử (HĐXX), thì nay, đại diện VKS phải ngồi dưới HĐXX, ngang hàng với luật sư, cả luật sư bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bị hại và luật sư bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bị cáo, cũng như ngang hàng với bị cáo và các thành phần tham gia tố tụng khác.

Ảnh minh họa. Nguồn: Leap.

Quy định này được xã hội, đặc biệt là giới luật sư và chuyên gia luật, hoan nghênh. Bởi đây thể hiện một bước tiến mới trong cải cách tư pháp, là kết quả của một quá trình đề xuất, kiến nghị lâu dài.

Xin đừng xem thường cái chỗ ngồi trong tòa, bởi nó nói lên rất nhiều điều. Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự (TTHS), thì nhiệm vụ của các cơ quan tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng như sau: Đại diện VKS tham gia phiên tòa Hình sự với hai nhiệm vụ.

Thứ nhất là kiểm sát xét xử, tức là giám sát xem HĐXX phiên tòa Hình sự có tuân thủ các quy định của Bộ luật TTHS trong suốt quá trình diễn ra phiên tòa hay không.

Thứ hai, là giữ quyền công tố, tức là quyền buộc tội bị cáo tại tòa. Còn bị cáo được quyền gỡ tội cho mình. Bị cáo có thể tự mình gỡ tội hoặc mời luật sư thay mình gỡ tội. Vì chưa có bản án có hiệu lực pháp luật, nên theo quy định của Hiến pháp năm 2013 và quy định của Bộ luật TTHS, tại tòa, bị cáo chưa bị coi là tội phạm, chưa mất quyền công dân (kể cả khi bị tạm giam, thì bị cáo cũng chỉ bị hạn chế quyền công dân).

Vì vậy về nguyên tắc, bên buộc tội và bên gỡ tội là ngang hàng nhau trước HĐXX. Cả hai bên đều vận dụng tất cả các kiến thức pháp luật, các chứng cứ, để tranh tụng trước HĐXX, bảo vệ quan điểm về việc buộc tội và gỡ tội của mình. HĐXX là cơ quan có quyền lực cao nhất trong phiên tòa, làm nhiệm vụ điều hành phiên tòa và ra phán quyết cuối cùng, dựa trên kết quả xét hỏi và tranh tụng của hai bên. Vì vậy, trước đây, việc bố trí đại diện VKS ngồi trên cao, ngang hàng với HĐXX, là thể hiện sự bất bình đẳng giữa bên buộc tội và bên gỡ tội. Khi tranh tụng, bị cáo và luật sư của mình cứ phải ngước mặt lên để đối đáp với đại diện VKS, còn đại diện VKS thì được đứng trên cao để “ban phát” lời buộc tội xuống dưới.

Nay với quy định mới này, quyền gỡ tội của bị cáo được coi trọng hơn, và cao hơn nữa, là quyền con người được quy định trong Hiến pháp 2013 được bảo vệ tốt hơn. Từ đó việc tranh tụng giữa bên buộc tội và bên gỡ tội trở nên dân chủ hơn, phiên tòa Hình sự trở nên văn minh hơn.

Một thay đổi nhỏ, nhưng mang ý nghĩa rất lớn.