Năm 1916, Phụng Hóa Công lên ngôi vua, lấy niên hiệu là Khải Định. Con trai ông là Vĩnh Thụy trở thành hoàng tử. Đến năm 1918, Vĩnh Thụy lên 6 tuổi, vua Khải Định bắt đầu chọn thầy dạy học cho con. Đây là vấn đề rất quan trọng, bởi nó ảnh hưởng đến không chỉ tương lai của hoàng tử mà còn là chuyện quốc gia đại sự.
Vua Khải Định khi đó đã cho gọi 4 vị quan nổi tiếng trong triều, có học vấn uyên bác vào cung để lựa chọn. Tất cả đều ăn mặc chỉnh tề, chờ vua ra lệnh. Lúc này đây, Vĩnh Thụy đi ra trình diện. Hoàng tử đi một vòng, nhìn từng người và ánh mắt dừng lại ở một vị quan có vẻ ngoài khác biệt và tỏ ra khá sợ người này. Ông có miệng hơi méo, hai mắt không bằng nhau, quả thực có ngoại hình kém hơn 3 vị quan kia. Người đó chính là Lê Nhữ Lâm, Hành tẩu ở Văn phòng Nội các.
Bốn anh em vua Thành Thái (ngồi chính giữa hàng đầu) chụp ảnh kỷ niệm cùng với các thầy giáo Quốc Tử Giám. Ảnh tư liệu
Vua Khải Định từ đó quyết định chọn Lê Nhữ Lâm làm thầy dạy con mình. Lý do bởi ngoại hình kỳ lạ của ông khiến hoàng tử Vĩnh Thụy kính nể. Chưa kể vị quan này nổi tiếng là người có học vấn uyên thâm, phẩm hạnh tốt.
Sau này Vĩnh Thụy sang Pháp du học, Lê Nhữ Lâm cũng đi theo học trò sang xứ người. Suốt 10 năm ở Pháp, ông vừa dạy Nho học cho Vĩnh Thụy, vừa học thêm tiếng Pháp và văn hóa Pháp.
Năm 1922, Vĩnh Thụy trở thành Hoàng thái tử. Đầu năm 1926, vua Khải Định băng hà, Vĩnh Thụy lên ngôi lấy hiệu là Bảo Đại. Cho đến ngày Bảo Đại bắt đầu nhấp chính vào năm 1932 thì Lê Nhữ Lâm vẫn là người dạy ông học.
Vua Bảo Đại mặc lễ phục trong dịp tấn phong Đông Cung Hoàng Thái Tử. Ảnh tư liệu
Bảo Đại là một vị vua Tây học. Việc đầu tiên ông làm sau khi nắm quyền thật sự là cho 5 vị Thượng thư xuất thân Nho học về quê. 5 người đó là Nguyễn Hữu Bài (Bộ Lại), Tôn Thất Đàn (Bộ Hình), Phạm Liệu (Bộ Binh), Võ Liêm (Bộ Lễ), Vương Tứ Đại (Bộ Công). Tuy nhiên, Lê Nhữ Lâm thì không phải ra đi, thay vào đó còn được cử giữ chức Tổng tài Quốc sử quán kiêm nhiệm Giám đốc Thư viện Bảo Đại (nơi giữ nhiều tư liệu, sách vở viết bằng chữ Hán, chữ Pháp) từ năm 1933 đến năm 1939. Trên cương vị mới này, người thầy dạy vua năm nào đã tham gia tổ chức, điều khiển biên soạn các phần nối tiếp của Đệ lục kỷ Đại Nam thực lục.
Hoàng đế Bảo Đại về nước sau 10 năm du học ở Pháp. Ảnh tư liệu
Nói về Lê Nhữ Lâm, ông sinh năm 1881, là con của Án sát Bình Thuận Lê Trí, người xã Vân Trình, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên. Ông từng có 11 năm theo học ở Quốc tử giám. Năm 1906, Lê Nhữ Lâm thi Hương và đậu cử nhân, đứng thứ 5 trên 35 người thi đỗ, làm quan dưới thời vua Duy Tân. Ông giữ chức Hành tẩu ở Bộ Hộ và Văn phòng Nội các trước khi được giao nhiệm vụ dạy học cho Vĩnh Thụy.
Lê Nhữ Lâm là người thầy cuối cùng dạy vua trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Ông cũng là Tổng tài cuối cùng của Quốc sử quan triều Nguyễn. Năm 1940, vị quan này về hưu với hàm Hiệp tá đại học sĩ, cùng gia đình sống ở xã Vân Trình. Trong thời gian Cách mạng tháng Tám và kháng chiến chống Pháp diễn ra, Lê Nhữ Lâm đã vận động con cháu, hàng xóm tham gia cách mạng, đấu tranh vì đất nước.
