Đường vào Ma Nới.

Lời khấn mả huyền hoặc

Thật lòng mà nói, những chuyện nuôi ma lúc này không đủ sức hấp dẫn chúng tôi bằng tục lệ lừa ma bí hiểm, người sống giả chó chạy nhảy điên cuồng. Hỏi già làng Chamalé Âu, ông Đá Mài Phân cùng một số người già khác ở Ma Nới rằng tục lệ ấy còn hay đã mất, một già làng tên Đinh Yên, khẳng định tục ấy được người Raglai duy trì hàng trăm năm qua và chỉ được tiến hành vào ngày cuối cùng của lễ bỏ mả.

“Người Raglai sống nhiều ở Ninh Thuận, được phân thành 2 vùng Raglai Nam và Raglai Bắc. Ngoài ra còn sống rải rác ở các huyện Khánh Sơn, Khánh Vĩnh tỉnh Khánh Hòa. Một số sống ở Ninh Thuận… nhưng chỉ người Raglai Bắc mới có tục “lừa ma” thôi” – già Đinh Yên, móm mém, cho biết.

Theo các già làng, để thực hịên nghi lễ “lừa ma” kỳ lạ ấy, trước đó gia chủ phải nhiều lần nuôi ma, phải nhiều lần đọc những bài khấn được duy trì qua bao đời. Bài khấn có một số đọan, như sau: “...Tôi tớ xin chắp hai tay/ Thỉnh mời Ngài ngự về mâm lễ/ Hưởng các lễ vật dâng cúng/ Cầu Ngài ban cho mọi sự bình yên/ Cho con cháu họ hàng gần xa/ Cùng nguyện làm lễ bỏ mả/ Cho ông, cho cha họ ngày mai đây/... Cầu xin Ngài cho cầm dao chắc dao/ Cầm rìu, cầm rựa, chắc rìu chắc rựa/ Đốn cây, chặt củi/ Gọt bầu, bí, thái rau/ Nấu cơm, canh thiệt đều chín, ngon/ Tôi tới chắp tay lạy Ngài/ Đừng để cho kẻ xấu gan/ Làm điều ác, hại đến lễ bỏ mả”.

Bài khấn này do thầy cúng khấn thần lửa (Yang Apui) trong lễ cúng đất cầu xin được mọi sự bình yên trong thời gian làm lễ bỏ mả. Những ngày sau đó là bài khấn mời “mả” (hồn người chết-PV) về nhà mới: “...Hỡi mả, mày hãy lên mừng nhà mới, gỗ mới, kaggo mới, một chén rượu mừng, một con trâu/ Mày hãy rủ ông bà của mày lên xem nhà mồ, gỗ mới, kaggo mới/ Bây giờ mày hãy về với gia đình làm lễ cắt đứt, làm lễ đoạn tuyệt từ đây/ Lễ vật cho mày có 3 chén rượu cần, 1 con heo theo tục lệ, một cỗ trầu, một chai rượu/ Mày hãy rủ ông, bà cùng ăn uống với mày...”.

Nếu nói số lượng những lời khấn trong lễ bỏ mả để từ đó dẫn đến nghi lễ cuối cùng - nghi lễ “lừa ma”, con số phải đến hàng chục. Và đây là lời khấn cuối cùng trước khi dân làng, gia đình người chết cùng hòa vào nhau, cùng “thông đồng” với nhau để đánh lừa hồn người chết và các thế lực ma quỷ hắc ám luôn rình rập ở nghĩa địa rừng ma chực chờ hại người, hại làng: “Hỡi mả rồi đây/ Đôi đường cách biệt/ Lối ai nấy đi/ Nhà ai nấy ở/ Chỗ ai nấy nằm/ Nơi ai nấy nghỉ/ Cơm ai nấy ăn/ Nước ai nấy uống... Mày đi đường mày/ Tao đi đường tao/ Ai làm nấy ăn/ Người sống và người chết/ Hai đường cách xa/ Mày đừng bảo họ làng/ Con cháu của mày/ Hãy còn vướng mắc gì với mày/ Một, hai, ba, bốn, năm sáu, bảy/ Mả hãy về với tổ tiên... Hỡi mả!”.

Các già làng khép lại những nghi thức, lời khấn mả bằng những chén rượu thơm lừng hương lúa rẫy. Với lời khấn này, từ đây hồn người chết sẽ chính thức được giải thoát khỏi sự giam cầm của thần đất, được chính thức trở thành ma và về đoàn tụ với ông bà tổ tiên. Từ đây lời khấn không còn được đọc nữa, nhưng vẫn còn một nghi thức thiêng liêng, kỳ lạ, nghi thức “lừa ma” như chúng tôi đã nói, mọi người phải cùng nhau thực hiện!

Đánh lạc hướng hồn ma!

“Muốn làm chó lừa ma, làm cho ma rối trí, làm cho ma chẳng nhớ đường về phải bẻ Gai Toah” - một già làng, hắng giọng bảo. Và chẳng đợi chúng tôi hỏi, già giải thích với đại ý Gai Toah là biểu hiện của âm dương với đầu được vót nhọn hoặc được găm vào đầu con thịt (vật hiến sinh như heo, hoặc trâu) hoặc được cắm xuống đất.

Khi Gai Toah được bẻ đồng nghĩa với việc từ đây âm dương cách biệt. Từ đây người chết vĩnh viễn ở thế giới hồn tổ tiên ông bà, chẳng còn liên hệ gì với người thân. Từ đây mãi về sau, con cái, anh em, họ hàng của người chết sẽ chẳng bao giờ ra rừng ma nuôi ma, kể chuyện cho ma nghe, hát ru ma ngủ, cho ma ăn thịt uống rượu nữa.

Già làng Đá Mài Phân, tủm tỉm cười cho biết ngay khi Gai Toah được bẻ làm đôi là mọi người tham dự lễ tang cùng nhau giả chó. Điều lạ là với “vai” này, “chó” không sủa gâu gâu mà chỉ chạy nhảy lung tung. Một tục lệ quá đỗi kỳ lạ!

Các già làng cho hay chuyện chạy nhảy như thế nhằm xóa hết dấu chân người. Cứ nghĩ cảnh cả làng, hàng trăm người cùng nhau giả chó chạy nhảy liên hồi, rượt đuổi theo ông Yanuh JaLat (thầy cúng) đến khi mệt mới thôi, bất kể già trẻ, bất kể nam nữ… thật lòng mà nói, chúng tôi hơi thấy buồn cười. Nhưng cái nghi lễ ấy lại có ý nghĩa rất sâu xa. Nó hàm chứa lời nhắn của người sống với hồn ma rằng hãy sống với thế giới của mình, đừng quyến luyến, tơ vương với những người đang sống!

Nhưng tại sao phải giả chó chạy nhảy liên hồi? Sao không giả những con vật vốn dĩ cũng rất gần gũi với đời sống của tộc người như gà, heo, trâu... mà phải là chó? Hỏi ra mới biết chó là con vật hay chạy nhảy. Giả chó để tạo nhiều dấu chân, dấu chân này xóa giẫm lên dấu chân kia, như thế để hồn ma chẳng nhận ra dấu chân người mà từ đó lần theo về làng gây ra những vụ hại người bằng cách khiến nhân thân đau bệnh chẳng rõ nguyên do và chết trong cảnh đau đớn vì chẳng thuốc thang gì chữa trị được?

Đi qua nhiều buôn làng khác của người Raglai ở vùng cao Ninh Thuận, chúng tôi được một số già làng hào hứng kể chuyện họ từng nhiều lần giả làm chó chạy nhảy xóa dấu chân để “đánh lừa ma”, làm cho ma “rối loạn” chẳng biết đường lần về làng. Sau nghi thức chạy nhảy nhốn nháo nhưng kỳ thực có trật tự này, từ đây mối dây liên hệ giữa người sống và người chết coi như đoạn tuyệt. Từ đây vợ (chồng), con (cháu), anh (em) của người chết sẽ chẳng còn luyến lưu gì với người thân. Bỏ mả rồi, họ sẽ chẳng bao giờ ghé thăm mộ phần của người thân nữa và theo thời gian, nhà mồ của người chết sẽ bị cây rừng, lá rừng lấp phủ xóa hết vết tích!

Câu chuyện về tục lệ giả chó xóa dấn chân người của người Raglai là thế. Lẽ ra chúng tôi có thể tóm lược ngắn gọn nhưng để bạn đọc hiểu một cách tường tận hành trình sống ở thế giới khác – thế giới của hồn ma tổ tiên khi họ trút hơi thở cuối cùng được mở đầu và khép lại ra sao, chúng tôi phải “liệt kê” những nghi lễ chính. Điều cần nói rõ là tục lệ giả chó kia là nét riêng trong đời sống tâm linh phong phú của tộc người Raglai, một lụât tục lạ kỳ có không hai ở nơi núi cao rừng thẳm!