Hãy nhìn vào tảng đá trong hình dưới đây. Nó thực sự trông rất tầm thường, chẳng có gì đặc biệt đúng không? Nhưng bạn sẽ không ngờ được đâu, vì nó có giá trị cao gấp 30 lần kim loại bạc theo cân nặng. Tính sơ sơ, cục đá này có thể được bán với cái giá lên đến hơn 330 triệu cho mỗi kilogram.

Lý do đơn giản là vì đây không phải là đá. Trong tiếng Anh, nó được gọi là ambergis, thứ được người Trung Quốc xưa gọi là "long diên hương". Và dù có cái tên rất "kêu" như vậy, long diên hương thực chất là một loại... phân của cá voi mà thôi.

Nguyên liệu cực phẩm cho giới sành nước hoa

Bạn chắc cũng hay xịt nước hoa chứ? Nếu dùng loại cao cấp thì có tin này hơi khó nghe: nhiều khả năng bạn đã đang xịt chính cục phân của cá voi lên người đấy. Trong hàng thế kỷ, các nhà sản xuất nước hoa đã sử dụng long diên hương để gia tăng mùi cho sản phẩm của mình.

Nói một cách chính xác thì long diên hương không hẳn là phân. Nó có dạng chất sáp màu xám với thành phần là chất béo, được cho là dùng để bọc các loại thức ăn khó tiêu như răng mực trong dạ dày cá nhà táng (sperm whale - thuộc họ cá voi).

Sau hàng năm trời, cá voi tích tụ số chất này thành một cục lớn, và rồi tất cả được bài tiết ra cùng với phân, có mùi tương tự phân lúc mới được thải ra. Vậy nên, gọi nó là một loại phân hiếm của cá voi cũng không sai.

"Bằng cách nào đó, một cục long diên hương cỡ lớn sau khi được thải ra sẽ trôi nổi trên mặt biển trong hàng thập kỷ," - Chitopher Kemp - tác giả cuốn Floating Gold về long diên hương cho biết. Trong thời gian này, "cục phân" quý hiếm sẽ dần chuyển thành một khối rắn có màu xám đen, trở thành một thứ khiến giới sành nước hoa phải khao khát.

Lý do là bởi bên trong long diên hương có chứa một loại hóa chất đặc biệt, có vai trò ổn định mùi, giúp các mùi hương khác trong nước hoa lưu lại lâu hơn. Nhưng điều quan trọng hơn cả là bên trong long diên hương lại cho khá nhiều mùi hương khác nhau, từ đó làm nên giá trị cho chúng.

"Giống như một bọc gồm 20 - 30 hợp chất khác nhau, và mỗi loại lại cho mùi hương riêng. Có loại mang mùi nấm, ngửi góc khác lại thấy mùi giống cây thuốc lá, mùi cỏ dại, mùi rơm, và thậm chí là... mùi phân." - Kemp chia sẻ thêm.

Mùi của long diên hương rất mạnh, nên các nhà sản xuất nước hoa rất thích dùng nó làm nốt hương nền (base note) cho sản phẩm của mình. Ở thời điểm hiện tại, một thương hiệu có dòng sản phẩm nước hoa cao cấp với nốt hương nền được lấy từ long diên hương. Chỉ cần sự có mặt của nguyên liệu này, một chai nước hoa 50ml có thể được bán với giá trên 12 triệu đồng.

Nhưng lý do chính khiến nó đắt là...

Dù là một vật liệu được ưa chuộng trong nước hoa, nhưng yếu tố chính làm nên cái giá "mặn chát" của long diên hương một phần cũng là vì nó hiếm quá.

Các nhà khoa học không biết chính xác tại sao, nhưng chỉ có khoảng 1% số cá nhà táng trên thế giới là tạo ra long diên hương. Thậm chí như tiến sĩ Shane Gero, người đã dành hàng năm trời để nghiên cứu về cá nhà táng cũng chưa từng một lần nhìn thấy long diên hương trong tự nhiên bao giờ cả.

"Tôi đã thu thập các mẫu phân của cá voi trong vòng 15,16 năm gì đó, nhưng chưa từng nhặt được cái gì giống với long diên hương cả," - Gero chia sẻ.

Thi thoảng, một số người may mắn nhặt được long diên hương với tỷ lệ bắt trúng phải ngang trúng xổ số. Như năm 2006, một cặp đôi khi đi dạo trên bãi biển tại Australia đã tình cờ nhặt được một cục long diên hương nặng tới gần 15kg. Và theo như truyền thông ở thời điểm bấy giờ, giá trị của nó rơi vào khoảng gần $300.000 - khoảng 7 tỉ đồng tiền Việt.

Nhưng với dân chuyên nghiệp, họ có cách khác để tìm ra chúng. Họ sẽ theo dõi xu hướng thời tiết, dòng chảy của đại dương, rồi đối chiếu với vị trí của đàn cá voi để dự đoán những nơi có khả năng long diên hương sẽ trôi đến. Nếu tìm được, họ sẽ bán cho môi giới hoặc các nhà sản xuất nước hoa, với mức giá khoảng $15.000 cho mỗi kilogram.

"Giống như vàng vậy, đây là một thứ hàng hóa giá trị. Giới săn long diên hương tìm nó một cách thực sự nghiêm túc, và đôi khi còn tỏ ra hung dữ để đòi quyền lợi. Khi tìm được, họ có thể cắt cử nhiều người đứng canh gác, tránh bị trộm hoặc bị cướp."- Kemp cho biết.

Việc thu thập long diên hương thực chất không ảnh hưởng gì đến tính mạng hay sức khỏe của cá nhà táng. Nhưng một số quốc gia như Hoa Kỳ vẫn cấm trao đổi, buôn bán hoặc tàng trữ long diên hương, bởi cá nhà táng đang là loài vật bị đe dọa. Điều này cũng khiến giá trị của nó được đẩy lên rất cao.

"Trước khi các hoạt động săn cá voi của con người diễn ra, có tới hàng triệu con cá nhà táng tung tăng khắp đại dương. Giờ thì chỉ còn 1/5 thôi." - trích lời Gero.

Dù vậy, hoạt động buôn bán, thu thập long diên hương vẫn rất nhộn nhịp do nhu cầu sở hữu của con người là rất cao. Theo Gero, có lẽ phải chờ đến khi con người có thể mô phỏng lại mùi của long diên hương, xu hướng buôn bán trao đổi nguyên liệu này mới chấm dứt được.