Người đàn ông Triều Tiên ngồi trong căn phòng trống với chiếc tivi tắt tiếng, liên tục rít những điếu thuốc rẻ tiền “chính hãng” của quê hương. Bàn tay ông thô ráp sau hàng chục năm lao động vất vả. Dây lưng siết chặt để chiếc quần không tụt khỏi cơ thể gầy còm.

Nhìn ra đằng xa là những dãy núi nơi ông đã dành gần 50 năm chuyên đi lại trên các cung đường bí mật vượt biên sang Trung Quốc, rồi lại trở về. Sở dĩ phải lén lút vì ông là tay buôn lậu. Ông buôn đủ thứ cho đồng bào ở Triều Tiên, từ tivi đến quần áo. Trong khi đó, những chuyến hàng sang Trung Quốc gồm nấm, nhân sâm và thỉnh thoảng là vàng. Có lần ông kiếm được hơn 1.500 USD sau một chuyến đi.

“Tôi có thể chở được tới 10 tivi hoặc tủ lạnh trong một lần đấy. Hồi xưa tôi còn mang được nhiều đồ hơn”, ông nói một cách đầy tự hào.

Người dân mua hàng gần sân vận động Kim Il Sung tại Bình Nhưỡng. Ảnh: Reuters.

Nhưng thời thế đã thay đổi, Triều Tiên cũng thay đổi, thầm lặng nhưng mạnh mẽ. Sự bứt phá của nhà lãnh đạo Kim Jong Un dẫn đến hàng loạt cấm vận quốc tế áp đặt lên Triều Tiên khiến công việc những người buôn lậu nhỏ lẻ trở nên khó khăn hơn.

“Những nhóm thương buôn nhỏ này đang gánh chịu hệ quả từ cấm vận. Họ sẽ phải kín tiếng trong một thời gian. Tuy nhiên, đây sẽ là cơ hội cho những công ty lớn với khách hàng Triều Tiên”, John Park, giám đốc một chương trình về Triều Tiên tại Trường Chính sách công Kennedy, Đại học Harvard, nói.

Phạm pháp nhưng có giá

Tại Triều Tiên, buôn lậu về lý thuyết là hành vi phạm pháp. Hơn hai thập kỷ qua, những tay buôn lậu đã bí mật đưa hàng hoá từ đất nước bị cô lập ra thế giới, và đưa thực phẩm về ngược trở lại giữa những nạn đói. Sau này, một thị trường người tiêu dùng riêng rẽ được hình thành thì mặt hàng được mở rộng hơn, từ linh kiện ôtô Trung Quốc cho đến băng đĩa các chương trình truyền hình Hàn Quốc.

Đôi khi, “mặt hàng” được đưa ra khỏi đất nước còn là những gia đình muốn đào tẩu khỏi Triều Tiên.

Buôn lậu ở Triều Tiên bỗng trở thành nghề có giá, giúp hàng nghìn người nghèo ở Triều Tiên vươn lên tầng lớp trung lưu.

Tỉnh Pyongan (Triều Tiên) giáp Liêu Ninh (Trung Quốc) đang vào mùa thu hoạch lúa. Ảnh: Hải An.

“Khi tôi còn trẻ, ai cũng muốn mình sẽ trở thành người lính, bác sĩ hoặc giáo viên. Nhưng rồi sau đó mọi đứa trẻ đều muốn đi buôn lậu”, một phụ nữ Triều Tiên gần 50 tuổi, hiện sống ở ngoại ô Seoul, nói.

Phần lớn người dân Triều Tiên phải chấp nhận những công việc mà nhà nước giao. Trong số này, một tài xế xe tải cho biết mức lương chính thức của anh là 1.000 won Triều Tiên/tháng, chưa tới 1 USD. “Với số tiền này, anh có thể ăn hết sạch trong một lần”, anh này kể.

Do vậy, anh đã tận dụng công việc và phương tiện để “làm thêm”, chở hàng cho những thương lái trong các khu chợ đen. “Tôi đi khắp nơi. Một số thứ chỉ bán được 10 won ở đây, nhưng có thể bán tới 20 won ở nơi khác”, anh kể.

Sau này, anh dần dần tìm cách vượt biên sang Trung Quốc để mua tivi, tủ lạnh, radio, quần áo… rồi chuyển về để bán ở Triều Tiên.

Khi mà tất cả đều nhận hối lộ để làm ngơ, người buôn lậu này tin rằng công việc của anh là “được cho phép”. “Tôi trả tiền cho họ rồi họ để tôi đưa hàng vào”, anh nói.

“Nhìn từ bên ngoài thì đây là việc làm phạm pháp, nhưng với những người bên trong thì đây là cách mà thị trường ở khu vực biên giới hoạt động”, giáo sư Park nói.

Công việc khó khăn vì cấm vận

Tuy nhiên, trong những cuộc phỏng vấn hiếm hoi, khoảng 10 người buôn lậu Triều Tiên thừa nhận công việc của họ gặp nhiều khó khăn hơn sau khi Kim Jong Un lên nắm quyền từ cuối năm 2011.

Dù Triều Tiên đã bị cấm vận liên tiếp trong thập kỷ qua, Trung Quốc chỉ thực sự thực thi các lệnh trừng phạt nghiêm túc trong năm 2017, sau hàng loạt vụ thử vũ khí của Bình Nhưỡng.

Càng nhiều cấm vận thì cỗ máy thương mại và các hành vi luồn lách càng trở nên tinh vi hơn. Theo các quan chức Mỹ, khi than của Triều Tiên trở thành đối tượng bị cấm thì những chuyến tàu hàng sẽ được đưa tới Nga nhằm che giấu nguồn gốc rồi mới đi đến các điểm khác.

Khi những cơ sở kinh doanh ở nước ngoài của Triều Tiên bị giám sát hoặc buộc đóng cửa, họ dựng lên những công ty bình phong hoặc thuê người Trung Quốc làm đại diện.

Khi khách hàng từ chối mua quần áo sản xuất tại Triều Tiên, các công xưởng bắt đầu thay thế mác là “Made in China”….

Trong những tính toán này, các nhóm buôn lậu nhỏ lẻ đã bị gạt ra bên lề vì không thể theo kịp với sự thích nghi trong bối cảnh cấm vận ngặt nghèo. “Tôi từng kiếm được rất nhiều tiền, nhưng bây giờ không còn nữa”, một người đàn ông ngoài 40 tuổi nói.

Trong quá khứ, ông là người buôn phế liệu thường xuyên qua lại biên giới Triều - Trung. Lính biên phòng Triều Tiên thường làm ngơ để ông mang hàng đi qua, sau khi họ đã nhận tiền hối lộ. Sử dụng điện thoại Trung Quốc, ông liên lạc với các đối tác để giao dịch và hẹn ngày chuyển hàng. Ước tính mỗi chuyến hàng lên đến hàng tấn phế liệu kim loại, được chuyển đi trên những con đường mòn quanh sông Áp Lục.

Vào những ngày thuận lợi nhất, ông có thể chở đến 6 tấn hàng và kiếm được tới 3.600 USD sau mỗi chuyến. Đổi lại, ông cũng mang đến cho lính biên phòng Triều Tiên nhiều thức ăn ngon và bia. “Tôi là người tử tế mà”, ông nói.

Tình hình trở nên khó khăn hơn kể từ năm 2015. Lính biên phòng ngày càng cảnh giác hơn. Những tin đồn về các hình phạt khắc nghiệt như “bất kỳ ai giúp đỡ buôn lậu sẽ bị tử hình” khiến công việc không còn suôn sẻ như trước.

Bên cạnh đó, nhà lãnh đạo Kim Jong Un cũng được cho là nhiều lần tiến hành các đợt thanh trừng, thay thế không chỉ những quan chức cấp cao mà đến cả các cấp thấp hơn, gần đây là các bộ phận phụ trách khu vực biên giới.

“Khi công việc của anh phụ thuộc vào những cơ quan biên giới, mà các quan chức này bị thay đổi cứ mỗi 9-12 tháng thì việc hoạt động sẽ khó khăn hơn”, Justin Hastings, nhà nghiên cứu tại Đại học Sydney, nói.