Đó là xét nghiệm thú vị. Chỉ với 449 nhân dân tệ (64 USD) và một mẫu nước bọt, công ty xét nghiệm gen di truyền Trung Quốc mang tên 23Mofang sẽ cho bạn một báo cáo gồm các thông tin về tổ tiên của bạn, nguy cơ các bệnh di truyền hay thậm chí là tửu lượng.

Công ty 23Mofang còn đặc biệt hơn ở chỗ cho biết bạn có phải hậu duệ của vị vua Trung Quốc nào đó hay không, theo South China Morning Post.

Công ty này ước tính khoảng 1,81%, tương đương 25,3 triệu người Trung Quốc là hậu duệ của Lưu Bang, người sau này trở thành Hán Cao Tổ, hoàng đế khai quốc của triều đại nhà Hán kéo dài bốn thế kỷ.

“Khi chúng tôi làm khảo sát thị trường... khách hàng nói xét nghiệm gen chủ yếu dùng để kiểm tra huyết thống cha con”, Zhou Kun, nhà sáng lập và giám đốc điều hành của công ty khởi nghiệp 23Mofang, nói với South China Morning Post. “Xét nghiệm gen đang ngày càng phổ biến, và khách hàng nhận ra việc hiểu hơn về tổ tiên và sức khỏe là điều tốt”.

Dù trở thành đề tài nóng hổi, kết quả xét nghiệm gen dường như dựa trên các nghiên cứu sơ sài, theo giới chuyên gia. Đồ họa: South China Morning Post.

Bùng nổ thị trường xét nghiệm gen

Thị trường xét nghiệm gen đã tăng chóng mặt trong thập kỷ qua. Chi phí xét nghiệm đã giảm, và các công ty Mỹ như 23andMe và AncestryDNA cung cấp các bộ dụng cụ xét nghiệm với giá 99 USD.

Đầu năm nay, ước tính 26 triệu người tiêu dùng đã xét nghiệm gen với dịch vụ của các công ty chuyên xét nghiệm, theo báo cáo của MIT Technology Review. Năm 2018, số người mua bộ dụng cụ xét nghiệm nhiều hơn tất cả năm trước gộp lại.

Các công ty Trung Quốc, bao gồm 23Mofang và WeGene, tận dụng nhu cầu đang lên ở nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

So với Mỹ, thị trường Trung Quốc còn non trẻ. 23Mofang mới chỉ có 500.000 khách hàng trên 1,4 tỷ dân Trung Quốc. 23andMe (của Mỹ) thì đã có khoảng 10 triệu khách hàng.

Dù vậy, các công ty Trung Quốc như 23Mofang và WeGene đang tạo ra khác biệt bằng cách thay đổi xét nghiệm sao cho phù hợp với khách hàng Á Đông, mà các cơ sở dữ liệu của các công ty phương Tây vẫn chưa mô tả chi tiết.

Chẳng hạn, AncestryDNA, một công ty Mỹ, chỉ phân dòng máu châu Á ra một vài khu vực địa lý, bao gồm Trung Quốc, Trung và Bắc Á, Hàn Quốc và Nhật Bản. Tương tự, 23andMe chia Đông Á ra thành người Trung Quốc, người Philippines, người Nhật và người Hàn.

Zhou Kun, nhà sáng lập và giám đốc điều hành của công ty khởi nghiệp 23Mofang chuyên xét nghiệm gen di truyền, tại văn phòng ở Thành Đô, tỉnh Tứ Xuyên phía tây Trung Quốc. Ảnh: 23Mofang.

Còn cơ sở dữ liệu của 23Mofang bao gồm chủ yếu người Á Đông và các nhóm dân sống ở Trung Quốc. Những công ty này có thể phân ra nhóm dân tộc nhỏ hơn như Mãn, Choang, Duy Ngô Nhĩ.

“Trước đây, người Trung Quốc xét nghiệm nhận được báo cáo hài hước, như chỉ cho biết họ là người ‘Trung Quốc’”, ông Zhou nói. “Như một trò đùa. Tôi biết mình là người Trung Quốc rồi, tôi không cần phải xét nghiệm mới biết”.

Ông cho rằng người dùng muốn biết mình gốc gác từ dân tộc nào, và còn tò mò hơn xem họ có chung dòng máu với vị vua hay anh hùng lịch sử nào không, như Hán Cao Tổ hay Tư Mã Quang (nhà sử học, học giả, thừa tướng thời nhà Tống).

23Mofang thậm chí còn xét nghiệm xem gen của bạn có yếu tố vị tha hay không, hay bạn có chịu được áp lực không, hay da của bạn có dễ bị mụn không, ngoài một số xét nghiệm giúp bạn đoán nguy cơ bị bệnh tiểu đường, cườm nước hay thấp khớp.

“Xét nghiệm kiểu này, chúng tôi không cố chẩn đoán bệnh”, Zhou nói. “Chúng tôi chỉ hướng dẫn để giúp người dùng sống tốt hơn, hay thay đổi thói quen để giảm nguy cơ”.

Lạc quan về tương lai, Zhou nói cuộc sống có thể được số hóa và tính toán với sự trợ giúp của công nghệ xét nghiệm di truyền, tạo cơ hội đoán bệnh hay nghiên cứu. Nhưng 23Mofang hiện giờ chưa hợp tác với bệnh viện nào, và vẫn đang tập trung vào xây dựng cơ sở dữ liệu.

Theo Zhou, ở giai đoạn hiện tại của ngành công nghiệp xét nghiệm gen, 23Mofang đặt mục tiêu xây dựng cơ sở dữ liệu 50 triệu người, như vậy đòi hỏi công ty phải được khách hàng đón nhận rộng rãi. Hiện đa số người dùng 23Mofang đến từ thành phố lớn, học vấn cao, làm công sở.

"Chỉ để tham khảo"

Theo Zheng Chaogu, phó giáo sư ở đại học Hong Kong, chuyên về khoa học thần kinh và di truyền, những xét nghiệm này chỉ để tham khảo.

Trên thực tế, những bài báo khoa học tìm thấy mối tương quan giữa một số gen nhất định và các đặc điểm nhất định, và 23Mofang dùng đó làm cơ sở cho các kết quả xét nghiệm. Nhưng ông Zheng chỉ ra rằng đó không phải là các nghiên cứu mang tính kết luận. (Tương quan không đồng nghĩa với nguyên nhân - hệ quả).

Chẳng hạn, để xác định xem một người là người Hán phương bắc hay người Hán phương nam, 23Mofang dựa vào một nghiên cứu 1.700 người Trung Quốc từ 26 tỉnh, loại đi các thành phố như Bắc Kinh, Thượng Hải vì có nhiều dân nhập cư.

“Với mỗi nghiên cứu, đều có một số giả thiết nhất định, và nếu muốn tin vào kết quả, bạn phải tin vào các giả thiết đó”, ông Zheng nói với South China Morning Post.

“Số lượng mẫu người Trung Quốc trong nghiên cứu này khá giới hạn, chỉ dưới 2.000 người, so với dân số 1,4 tỷ người. Để đạt được sự chắc chắn cao, bạn cần hàng triệu người thì mới có độ tin cậy về mặt thống kê trong việc phân biệt người Hán phương bắc và phương nam”.

Trên thực tế, nghiên cứu mà 23Mofang dựa vào không đạt tiêu chuẩn về số lượng người được khảo sát. Ảnh: Reuters.

Với các xét nghiệm “vui” như liệu một người có vị tha hay không, ông Zheng nói kết quả dựa trên một nghiên cứu của Đức: lấy mẫu gen từ trên má của đối tượng nghiên cứu, và hỏi xem họ có sẵn sàng quyên góp tiền hay không.

Nghiên cứu này đã được các tác giả ghi rõ là “nhằm mục đích khám phá” và không kiểm soát các yếu tố khác rất quan trọng như điều kiện kinh tế của những người tham gia.

“Từ góc độ khoa học, tất nhiên những nghiên cứu này là bước đầu trong việc hiểu sâu hơn xem gen nào có thể tạo nên đặc điểm nào”, ông Zheng nói.

“Nhưng trừ khi bạn có thể tạo ra được đột biến gen trên mô hình động vật để xác nhận rằng đột biến gen nhất định gây ra đặc điểm nhất định, sẽ không thể kết luận chắc chắn”.

Một số kết quả xét nghiệm khác, được 23Mofang coi là chắc chắn, lại là những xét nghiệm không mới, đã được bệnh viện dùng rộng rãi, như xét nghiệm chứng không dung nạp lactose, nói nôm na là uống sữa tươi dễ bị đau bụng.

Khi nhu cầu từ khách hàng tăng cao, các lo ngại về quyền riêng tư cũng được đặt ra.

“Bạn không biết họ sẽ làm gì với mẫu gen của bạn... không có quy định, họ có thể làm nhiều điều vi phạm quyền riêng tư”, ông Zheng nói.

Ông cũng chỉ ra các công ty hiện không có lãi, vì giá cả các thiết bị xét nghiệm không cao. “Họ đang chịu mất tiền để xây dựng cơ sở dữ liệu”, ông cho biết.

Ông kêu gọi những ai muốn xét nghiệm gen hãy đọc kỹ điều khoản dịch vụ để biết các thông tin về gen sẽ được dùng thế nào. “Như mọi sự đánh đổi khác, nếu muốn xét nghiệm để biết có nguy cơ gì hay để cải thiện cuộc sống, bạn phải hy sinh một phần riêng tư”, ông nói.