Khi đặt mình vào vai trò độc giả, Milton Osborne nhận thấy các tài liệu đồ sộ của đoàn thám hiểm người Pháp khởi hành từ Sài Gòn lên thượng nguồn, khảo sát về dòng sông Mê Kông rất khó đọc và chưa rõ vấn đề. Chính vì thế, tác giả đã lược dẫn lại nhiều thông tin, cộng thêm việc tự nghiên cứu, du khảo trong khoảng thời gian gần 10 năm.

Cuốn sách 'Con đường thủy vào Trung Hoa'.

Dòng Mê Kông vĩ đại - một ẩn số quyến rũ người phương Tây

Ở giai đoạn đầu lịch sử, những họa sư đã sử dụng bản đồ của người Bồ Đào Nha để ghi tên con sông bằng tiếng Thái: “Mecon hay Mecom”, đôi khi là “Mekong”. Nếu dịch thoáng qua đầy lãng mạn thì nó mang hàm ý “mẹ của các dòng nước”. Thế nhưng, người dân Campuchia gọi nó là “Tonle Thom”, người Việt gọi nó là “sông Lớn”. Cả hai tên gọi đều mang ý nghĩa - “Dòng sông vĩ đại” vì dòng chảy của nó kéo dài khoảng 4.350 km xuất phát từ cao nguyên Tibet (Tây Tạng), đi qua Trung Quốc, Lào, Campuchia, Việt Nam rồi đổ ra biển Đông.

Hình ảnh của dòng sông Mê Kông đươc tái hiện trong cuốn sách 'Con đường thủy vào Trung Hoa'.

Giữa thế kỷ 19, dòng Mê Kông phân chia thành nhiều phân nhánh nhỏ, là tuyến đường thủy quan trọng trong việc đi lại và buôn bán của người dân xứ Đông Dương. Tuy vậy, sông Mê Kông vẫn là một ẩn số chưa tìm được lời giải. Từ xa xưa, ý tưởng con đường thủy vào Trung Hoa đã được các đế quốc Pháp, Anh, Bồ Đào Nha… bàn luận với mục đích tìm kiếm điều kiện thuận lợi cho việc xuất khẩu thương mại trên dòng Mê Kông.

Công trình khảo cứu đồ sộ về dòng Mê Kông trong bối cảnh văn hóa Đông Dương

Một cuộc phiêu lưu đầy mạo hiểm của người Pháp bắt đầu với 6 thành viên chính và 16 nhân sự phụ giúp. Tất cả lên đường với sự hiếu kỳ cùng niềm tin rằng họ sẽ có lòng dũng cảm để đón nhận những tai họa trải dài suốt hành trình.

Con đường thủy vào Trung Hoa mô phỏng lại toàn cảnh lưu vực sông Mê Kông cùng với vùng nội địa Đông Dương và Nam Trung Hoa của hơn 150 năm về trước. Không gian và đời sống văn hóa của cộng đồng dân cư trong lưu vực sông được ghi chép lại sống động.

Từ đây, độc giả sẽ có cái nhìn bao quát về dòng sông qua những sinh hoạt của từng cụm dân cư, và cách họ duy trì tập quán tổ chức các lễ hội dân gian, phong tục, tín ngưỡng đến văn hóa sinh hoạt, trang phục, ứng xử. Trong đó, có một số phong tục văn hóa bản địa được tác giả ghi chép kỹ lưỡng như: lễ hội đua ghe ngo, lễ hội té nước, lễ hội mùa ở Lào và Campuchia; khu chợ vải bản xứ ở Myanmar (Miến Điện); tập tục bó chân ở Trung Hoa…

Ngoài ra, tác phẩm còn đề cập chi tiết buổi yến tiệc cùng vua Norodom tại cung điện hoàng gia Campuchia mà đoàn thám hiểm được tham dự, một đêm nghe nhạc xứ Lào, hay nghi lễ trong một ngôi nhà thuộc thị trấn ven sông Nong Khay…

Tác giả Milton Osborne.

Ngoài việc chắt lọc thông tin từ những báo cáo chính của La Grandière, tác giả Milton Osborne còn kết hợp với nền tảng kiến thức sẵn có, tham khảo, đối chiếu từ nhiều nguồn khác nhau nhằm mang đến cho độc giả cái nhìn rõ nét về những nguy hiểm, mâu thuẫn, chán nản… của đoàn thám hiểm khi khảo sát dòng sông Mê Kông.

Con đường thủy vào Trung Hoa là một công trình khảo cứu đồ sộ, tóm lược toàn bộ thành quả mà phù sa sông Mê Kông kiến tạo trong suốt nhiều thế kỷ. Tác giả đã trả lời các câu hỏi lịch sử thông qua việc nghiên cứu những văn bản báo cáo của Léon Garnier, với hình ảnh minh họa in kèm.

Tác phẩm của sử gia Milton Osborne giúp người đọc phần nào hình dung rõ hơn bức tranh toàn cảnh có tính đối sánh giữa các xứ Đông Dương trong tiến trình thuộc địa hóa đầy ảo vọng của người Pháp với mong muốn tìm ra tuyến đường thủy nối liền Nam Kỳ và miền Nam Trung Hoa.