Michiyo Nishigaki rất tự hào khi đứa con trai duy nhất của bà, cậu Naoya được nhận vào làm tại một công ty truyền thông lớn tại Nhật Bản ngay sau khi vừa tốt nghiệp.

Cậu yêu thích máy tính. Đối với Naoya, đây là một cơ hội tốt cho cậu khi thị trường việc làm cho sinh viên mới tốt nghiệp ngày càng cạnh tranh cao tại Nhật Bản.

Tuy nhiên, chỉ 2 năm sau đó, người mẹ thấy có gì đó không ổn với công việc của con trai mình.

“Nó nói với tôi là nó bận suốt ngày, nhưng hỏi thì bảo vẫn ổn”, bà Nishigaki tâm sự. “Rồi đến ngày về đám tang cha, thằng bé cũng chỉ ngủ. Nó nói với tôi cho nó ngủ một lát, nó không dậy được: “Xin lỗi mẹ, cho con ngủ lát nữa”.

Bà Michiyo Nishigaki, mẹ của Naoya.

Rồi sau đó, những người đồng nghiệp của con trai mới kể về việc Naoya thường xuyên làm quá giờ.

“Nó thường làm tới khi bắt chuyến tàu cuối cùng. Hôm nào mà lỡ giờ, nó sẽ ngủ luôn tại văn phòng. Có những ngày, nó phải làm việc xuyên đêm rồi tới tận 10h tối hôm sau, làm việc tổng cộng 37 giờ”.

2 năm sau, Naoya chết ở tuổi 27 vì sốc thuốc. Cái chết của chàng thanh niên trẻ chỉ là một trong vô số những vụ việc mà người Nhật gọi là “karoshi” – chết vì làm việc quá sức.

Từ lâu nay, Nhật Bản nổi tiếng vì văn hóa làm việc nhiều giờ liên tục. Đây không phải là một hiện tượng mới gặp mà xuất hiện đầu tiên từ những năm 1960. Nhưng phải mãi cho tới gần đây, những trường hợp chết do làm việc quá sức lại được phơi bày ra trước dư luận khi con số ngày càng ra tăng.

Làm việc không nghỉ

Dịp Giáng sinh năm 2015, cô gái 24 tuổi Matsuri Takahashi, một nhân viên tại công ty quảng cáo Nhật Bản Dentsu, nhảy lầu tự tử.

Điều tra cho thấy, cô đã gần như không ngủ sau khi làm thêm khoảng 100 giờ/tháng. Đây được coi là nguyên nhân chính dẫn tới cái chết thương tâm của cô gái trẻ.

Nhật Bản là quốc gia có số giờ làm việc dài nhất thế giới.

Makoto Iwahashi, chuyên gia của Posse, một tổ chức điều hành đường dây trợ giúp lao động trẻ, cho biết đây không phải trường hợp hiếm gặp và thường xảy ra với các nhân viên mới tại công ty. Nhiều lần anh phải tiếp nhận các cuộc điện thoại hàng giờ liền chỉ để phàn nàn về công việc.

“Thật buồn khi người trẻ nghĩ rằng, họ không có lựa chọn nào khác”, anh kể. “Nếu bạn không nghỉ việc, bạn phải làm thêm cả 100 giờ. Nếu bạn nghỉ việc, chẳng còn cách nào để sống”.

Iwahashi cũng cho biết vấn đề việc làm không được đảm bảo khiến cho tình trạng trở nên trầm trọng hơn.

“Những người làm việc quá sức tới chết đã xuất hiện từ những năm 60,70 của thế kỷ trước. Điểm khác biệt là họ phải làm việc ngoài giờ nhưng công việc được đảm bảo cho cả cuộc đời. Giờ mọi thứ khác rồi”.

Văn hóa làm thêm giờ

Theo thống kê năm ngoái do bộ Lao động Nhật công bố, cả nước có khoảng 150 vụ karoshi, bao gồm những vụ chết vì đau tim, đột quỵ và tự tử. Tuy nhiên, các nhà hoạt động xã hội nói rằng con số thực tế còn cao hơn rất nhiều.

Gần 1/4 các công ty Nhật Bản có nhân viên làm thêm hơn 80 giờ/1 tháng và thường không được trả lương. Cũng theo báo cáo này, 12% công ty có nhân viên làm thêm tới hơn 100 giờ/tháng.

Những con số trên rất quan trọng. 80 giờ làm thêm đồng nghĩa với việc nguy cơ tử vong tăng cao.

Nhiều người làm việc cho tới khi bắt chuyến tàu cuối cùng về nhà.

Chính phủ Nhật Bản đang chịu sức ép phải thay đổi tình trạng này. Tuy nhiên, thách thức đặt ra là có thể thay đổi hay không nền văn hóa đã tồn tại hàng thập kỷ.

Đầu năm nay, chính phủ Nhật Bản đã triển khai chương trình “Premium Fridays” nhằm khuyến khích các công ty cho nhân viên tan làm sớm vào mỗi thứ 6 cuối cùng trong tháng. Họ cũng muốn nhân viên có thời gian đi du lịch nhiều hơn.

Tại Nhật Bản, nhân viên được cho phép nghỉ 20 ngày/1 năm nhưng khoảng 35% nhân viên không nghỉ ngày nào.

Tắt đèn

Chính quyền quận Toshima tại khu Tokyo cho biết họ đã phải sử dụng tới biện pháp tắt đèn công sở vào lúc 7h tối để ép các nhân viên về nhà sớm hơn.

“Chúng tôi muốn làm điều gì đó thực sự hữu ích”, phụ trách chương trình Hitoshi Ueno cho biết.

“Nó không chỉ là về vấn đề cắt giảm giờ làm. Chúng tôi muốn mọi người làm việc chăm chỉ và hiệu quả để họ có thể đảm bảo được thời gian rảnh. Chúng tôi muốn thay đổi môi trường làm việc một cách hoàn toàn”.

Dù Nhật Bản là quốc gia có số giờ làm việc cao nhất trong khối G7 nhưng năng suất làm việc lại rơi vào hàng thấp nhất. Hồi đầu năm nay, chính phủ Nhật Bản đã đưa ra một giới hạn về số giờ làm thêm ngoài giờ không được vượt quá 60. Tuy nhiên, sẽ có trường hợp linh động trong “mùa cao điểm” khi số giờ làm việc có thể du di lên tới 100 giờ.

Cần nhiều biện pháp hơn

Các nhà chỉ trích cho rằng chính phủ đang quá tập trung vào phát triển kinh tế và doanh nghiệp, thay vì quan tâm đến phúc lợi cho nhân viên.

“Người dân Nhật Bản tin tưởng vào chính phủ nhưng có vẻ như họ đang bị phản bội”, Koji Morioka, một học giả đã nghiên cứu hơn 30 năm về hiện tượng karoshi cho biết.

Trong lúc đó, ngày càng có nhiều thanh niên Nhật Bản đang chết vì kiệt sức. Các nhóm hỗ trợ gia đình người chết cũng có thêm nhiều thành viên mới. Michiyo Nishigaki, mẹ của Naoya, cho biết lao động trẻ Nhật đang chết dần chết mòn.

“Các công ty chỉ tập trung vào những lợi ích ngắn hạn”, bà cho biết. “Con trai tôi và những người khác không ghét công việc. Họ có thể làm và rất muốn làm tốt. Tuy nhiên, hãy cho họ cơ hội làm việc mà không phải làm ngoài giờ, đất nước này sẽ được lợi từ điều đó”.