Công trình nhà thờ cổ này nằm sâu 3 m so với mặt nước, cách bờ hồ Lake Iznik 50 m, trang tin khoa học Live Science đưa tin. Các nhà khảo cổ trường Đại học Bursa Uludağ đã mất gần 10 năm tìm kiếm công trình cổ xung quanh hồ Inzik song nỗ lực thất bại. Chỉ đến năm 2014, khi được chính quyền địa phương cho xem những bức ảnh chụp mặt hồ Lake Iznik từ trên cao, họ mới nhận ra di tích cổ mình mải mê tìm kiếm chìm sâu dưới đáy hồ.

Hình ảnh từ trên cao nhà thờ cổ nằm trọn dưới hồ Iznik. Ảnh: Lake Iznik Excavation Archive.

"Lần đầu tiên thấy hình ảnh dưới lòng hồ, tôi khá kinh ngạc ngạc khi thấy công trình nhà thờ rõ đến vậy. Tôi đã tìm kiếm tại Iznik từ năm 2006, và chưa từng phát hiện ra một kiến trúc tuyệt hảo nào như thế”, Mustafa Sahin - giáo sư khảo cổ học trường Đại học Bursa Uludağ trả lời Live Science.

Một năm sau, Giáo sư Sahin cùng đội ngũ nhân viên thuộc Bảo tàng Khảo cổ Iznik đã tiến hành một cuộc khai quật dưới nước. Khí hậu khu vực nóng ẩm khiến tảo sinh sôi kín hồ Iznik, gây cản trở quá trình lặn tiếp cận với công trình. Các nhà khảo cổ phải sử dụng một thiết bị hút đặc biệt để đào đất đưa lên bờ hồ.

Trong quá trình khai quật, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy một vài phần mộ cùng một số mẫu tiền xu và mảnh vỡ của một chiếc đèn cổ. Nhóm nghiên cứu xác định những đồng tiền xu  trên được sử dụng dưới thời trị vì của Hoàng đế Valens (từ  năm 364 đến năm 378) và Hoàng đế Valentinian II (từ năm 375 đến năm 392).

Nhà thờ được tin là công trình vinh danh Thánh Neophytos.

Lịch sử bị chôn giấu

Giới khảo cổ cho rằng nhiều khả năng nhà thờ là một Vương cung thánh đường Công giáo Roma được xây dựng vào năm 390 bên bờ hồ Iznik . Thời điểm đó, thị trấn Iznik là thành phố Nicea cổ - nổi tiếng là nơi tổ chức Công đồng, tại đó các giám mục Cơ đốc giáo dưới thời Hoàng đế La Mã Constantie I nhóm họp bàn luận và quyết định các vấn đề quan trọng. Đến năm 740, một trận động đất đã phá hủy nhà thờ. Phần còn sót lại của công trình chìm dần xuống nước.

Giáo sư Sahin tin rằng Vương cung thánh đường này được xây dựng nhằm vinh danh Thánh Neophytos – người bị hành hình vào năm 303, dưới thời trị vì của Hoàng đế Diocletian. 10 năm sau, Hoàng đế La Mã Constantine I mới công bố Sắc lệnh Milan, chấp nhận Cơ đốc giáo. Lúc này Thánh Neophytos được vinh danh như một trong những người tử vì đạo Cơ đốc.

Tuy nhiên, theo giáo sư Sahin, bí ẩn của những tàn tích ngập dưới nước trong hồ Iznik vẫn chưa được khám phá hết. Giáo sư Şahin cho rằng Vương cung thánh đường này có thể đã được xây dựng phía trên một ngôi đền ngoại giáo thờ thần Apollo – vị thần mặt trời Hy Lạp có mối liên hệ với Chúa Giêsu trong thời kỳ đầu xuất hiện Cơ đốc giáo.

Một số mẫu vật tìm được trong nhà thờ dưới hồ Iznik.

Với phát hiện kiến trúc độc đáo tại hồ Iznik, Giáo sư Şahin và lãnh đạo chính quyền địa phương ông Alinur Aktaş đã kêu gọi thành lập một bảo tàng dưới nước đầu tiên của Thổ Nhĩ Kỳ. Nếu các kế hoạch được thông quá, quá trình xây dựng có thể bắt đầu trong năm nay và dự kiến mở cửa cho du khách vào năm 2019. Khu phức hợp bảo tàng sẽ bao gồm một tòa tháp cao 20 m cho phép du khách nhìn được phần sót lại của nhà thờ từ bờ hồ, và một lối ra xây trên hồ du khách có thể đứng trên đó chiêm ngưỡng tàn tích phía dưới.

Khu bảo tàng cũng sẽ bao gồm một câu lạc bộ lặn. Du khách có thể tự mình trải nghiệm ngắm nhìn công trình sâu dưới đáy. Một căn phòng tường kính bao quanh cũng được xây dựng dưới nước trong khu vực nhà thờ ngập nước để du khách có thể tới đó cầu nguyện.